Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги мирзо улуғбек номидаги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

5.1-расм. Статик функциялари бўйича деворлар турлари: 
а - юк 
кўтарувчи девор; б-ўз-ўзини кўтарувчи девор; в-юк кўтармайдиган девор; 1- 
девор; 2-қаватлараро ёпма плита; 3-чордоқ ёпма плита; 4-колонна; 5-
пойдевор; 6 - цоколь панели 





2

1

1

2

3

1

2

3

5.2-расм. Ташқи деворларнинг конструктив ечимлари бўйича турла-
ри: 
а-бир қатламли, бир жинсли девор; б ва в-бир жинсли қатламлардан 
ташкил топган икки ва уч қатламли деворлар; г - уч қатламли бир жинсли 
бўлмаган девор; д-бир қатламли бир жинсли бўлмаган девор; 
1-конструк-
ция-иссиқлик изоляция материал
; 2-ички юк кўтарувчи қатлам; 3-иссиқ-
лик изоляция қатлам; 4-ташқи ҳимоя қатлам; 5-девор материали; 6-ҳаво 
бўшлиғи
 

---

151 
ва тайёр девор материалининг ўлчамлари бўйича турлича бўлишлари 
мумкин. Қурилиш амалиётида ташқи деворларнинг бир қатламли, икки 
қатламли ва уч қатламли конструкциялари кенг қўлланилади. Улар девор 
қатламларидаги материаллар-нинг жойлашиш хусусиятлари бўйича бир 
жинсли ёки бир жинсли бўлмаслик-лари мумкин (5.2-расм). 
Бир қатламли, бир жинсли девор бутун қалинлиги бўйича битта 
материалдан ташкил топади. Бу материал юк кўтариш билан бирга иссиқлик 
изоляцияси вазифасини ҳам бажариши керак. Икки қатламли деворнинг ички 
қатлами юк кўтариш, ташқи қатлами иссиқлик изоляцияси вазифасини 
бажаради. Уч қатламли деворда ички қатлам юк кўтаришга, ташқи қатлам 
ҳимоя учун, улар орасидаги қатлам иссиқлик изоляцияси бўлиб ҳизмат 
қилади. Деворнинг ўзи ёки ундаги бирор конструктив қатлам теплотехник 
хусусиятлари ҳар хил материаллардан ташкил топган бўлса, бундай девор 
бир жинсли бўлмаган девор ҳисобланади (5.2-расм, г-д). 
Кўриб ўтилган деворлар қўлланиладиган материалнинг ўлчамлари 
бўйича майда элементлардан (ғишт, майда блок ва керамик тошлар) ва йирик 
элементлардан (йирик блок, йирик панель, монолит бетон каби) қилиниши 
мумкин. 
Ташқи деворлар бинодаги ички сунъий яратилган муҳитни инсоннинг 
иродасига боғлиқ бўлмаган ҳолда ўзгариб турадиган ташқи муҳитдан 
ажратиб турадилар. 
5.1-жадвалда ташқи деворлар конструкциясининг классификацияси ва 
уларни қўлланиш соҳалари қисқача қилиб таърифланган. 
Юқорида санаб ўтилган, турли турдаги деворларга қўйиладиган 
талаблар бир-биридан жиддий равишда фарқланади. Биринчидан, девор 
мустаҳкам бўлиши керак. Чунки бинони устуворлиги кўп жиҳатдан унга 
боғлиқ. Шунинг учун ҳам деворни барпо этиш учун фойдаланилаётган 
материаллар алоҳида назоратда бўлмоғи лозим.
Бинонинг 
конструктив 
ечими 
лойиҳалаштиришнинг 
дастлабки 
босқичида конструктив ва қурилиш системаларини ҳамда конструктив

---

152 
5.1-жадвал 
Ташқи деворларнинг конструкциялари ва уларни қўлланилиш соҳалари 
Т/р Деворларнинг тури
Конструкция-
нинг эскизи
Статик вазифаси
Қўлланиш
соҳалари
1 
Бетондан (панел ёки 
монолит) 
(5-енгил бетон;
6-ячейкали бетон;
7- оғир ёки енгил бетон)
Юк кўтарувчи 
Осмон ўпар 
бинолар 
2 
Ўз-ўзини 
кўтарувчи 
Баланд,