O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Atadjanov, D. A. Sаliеvа xulqi og’ishgan bolalar psixologiyasi

Birlamchi profilaktika
muayyan ko`rinishni chaqiruvchi noxush omillarni 
bartaraf etishga, shuningdek, shaxsning bu omillar ta'siriga chidamliligini 
ko`tarishga yo`naltirilgan. Birlamchi profilaktika o`smirlar o`rtasida keng olib 
borilishi mumkin. 
Ikkilamchi profilaktika
ning vazifasi – asabiy-psixik buzilishlarni erta 
aniqlash va reabilitatsiya qilish hamda “xatar guruhidagi”lar bilan, masalan, hozirgi 
vaqtda bu namoyish etilmagan bo`lmasa-da, og`ishgan axloqqa aniq ko`rinib turgan 
moyilligi bo`lgan o`smirlar bilan ishlash.
Uchlamchi profilaktikada
axloq buzilishi bilan birga boradigan asabiy-
psixik buzilishlarni davolashdek maxsus vazifalarni hal qilinadi. Uchlamchi 
profilaktika shakllangan deviant axloqli shaxslarda retsidivni ogohlantirishga 
yo`naltirilgan. 

---

223 
2.Shaxs og`ishgan xulqiga ijtimoiy psixologik ta'sir. 
Psixoprofilaktik ish 
barcha uch bosqichning tadbirlar majmuasiga kirishi mumkin. Hisoblanadiki, u 
muammoning paydo bo`lishidagi ilk bosqichlarda deviant axloqni chaqiruvchi shart 
va sabablar ta'siri shaklida bir muncha samaralidir.
Psixoprofilaktik ishlarning turlicha shakllari mavjud. 
Birinchi shakl
– ijtimoiy muhitni tashkil etish. Uning asosida deviatsiyaning 
shakllanishida atrofdagi muhitning determinatsiyalanuvchi ta'siri haqidagi 
tasavvurlar yotadi. Ijtimoiy omillarga ta'sir ko`rsatib shaxsning istalmagan axloqni 
oldini olish mumkin. Ta'sir butun jamiyatga yo`naltirilgan bo`lishi mumkin, 
masalan, og`ishgan axloqqa munosabat bo`yicha jamoatchilikning salbiy fikrini 
yaratish orqali ish ob'ekti, shuningdek, oila, ijtimoiy guruh (maktab, sinf) yoki aniq 
shaxs bo`lishi mumkin. Ushbu model doirasida tobe axloq profilaktikasi o`smirlarda 
dastavval sog’lom turmush tarzi va sergaklikka ko`rsatmani shakllantirish bo`yicha 
ijtimoiy reklamadan iborat. Ommaviy axborot vositalari siyosati alohida ahamiyatga 
ega. Maxsus dasturlar, yoshlar suyuklilarining chiqishlari, maxsus tanlangan 
kinofil`mlar – bularning barchasi hozirgi vaqtda kuzatilayotganga qaraganda boshqa 
sifatli darajaga ega.
Yoshlar submadaniyati bilan ishlash “Yoshlar giyohvandlikka qarshi” 
harakati yoki ommaviy rok-guruhlarning chiqishlari bilan shu nomdagi aktsiya 
shaklida tashkil etilgan bo`lishi mumkin. Yoshlar o`zlarining bo`sh vaqtlarini 
o`tkazadigan va muloqot qiladigan joylarda ular bilan ishlash muhimdir. Masalan, 
diskotekalarda niqobdagi sirli odamlar paydo bo`lishi mumkin. Oqshom yakunida 
yoshlar ulardan giyohvand moddalardan yaqin odamlarini yo`qotish bilan bog’liq 
kechinmalar va tradegik taqdirlar haqida bilib olishlari mumkin.
O`smirlar bilan ishlash, shuningdek, ko`chada tashkil etilishi mumkin. Qator 
davlatlarda tegishli ishlarni olib borish uchun o`smirlar sardorini tayyorlash mavjud. 
Shuningdek, ushbu yondoshuv doirasida istalmagan axloq bilan qo`shilmaydigan 
sharoit va ko`maklashuvchi “zona”larni yaratishga urinish qo`llanilmoqda. 
Modelning asosiy kamchiligi ijtimoiy omillar va og`ishgan axloq o`rtasida 

---

224 
to`g’ridan-to`g’ri bog’liqlikning yo`qligi hisoblanadi. Umuman olganda, ushbu 
yondoshuv yetarlicha samarador bo`lib ko`rinadi.