O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Atadjanov, D. A. Sаliеvа xulqi og’ishgan bolalar psixologiyasi

Psixoprofilaktik ishning uchinchi shakli
– ijtimoiy-muhim malakalarga faol 
ijtimoiy o`rgatishdir. Ushbu model ko`pincha guruhli treninglar shaklida amalga 
oshiriladi. Hozirgi vaqtda quyidagi shakllar tarqalgan. 

---

225 
Salbiy ijtimoiy ta'sirga rezistentlik (mahkamlik) treningi. Trening davomida 
deviant axloqqa ko`rsatmalar o`zgaradi, reklamali strategiyani tanib olish malakasi 
shakllanadi, tengdoshlari bosim o`tkazganida “yo`q” deya olish layoqati rivojlanadi, 
ota-onalar va boshqa kattalarning (masalan, ichkilik iste'mol qiluvchi) salbiy ta'sir 
ehtimoli haqida axborot beriladi va boshqalar.
Assertivlik yoki affektiv-qadriyatli ta'lim treningi. Deviant axloq bevosita 
hissiy buzilish bilan bog’liq degan tasavvurga asoslangan. O`smirlarni ushbu 
muammolaridan oldindan xabar berish uchun hissiyotlarni tanish, ularni maqbul 
obrazda ifodalash va stressni mahsuldor uddalashga o`rgatiladi. Guruhli psixologik 
ish davomida qaror qabul qilish malakasi shakllanadi, o`z-o`zini baholash 
ko`tariladi, o`z-o`zini aniqlash va ijobiy qadriyatlarni rivojlantirish jarayoni 
rag’batlantiriladi.
Hayotiy malakalarni shakllantirish treningi. Hayotiy malalkalar tushunchasi 
ostida shaxsning bir muncha muhim ijtimoiy ko`nikmalari tushuniladi. Dastavval, 
bu muloqot qilish, do`stona aloqalarni saqlash va shaxslararo munosabatlardagi 
nizolar konstruktiv hal qilish malakasidir. Shuningdek, bu o`z zimmasiga 
mas'uliyatni ola bilish, maqsad qo`yish, o`z nuqtai nazari va manfaatlarini 
himoyalash qobiliyati hamdir. Nihoyat, o`z-o`zini nazorat qilish, o`zi va atrofdagi 
vaziyatni o`zgartirishga ishonchli axloq malakasi hisoblanadi. O`smirlar bilan 
ishlashda ushbu model bir muncha istiqbollardan birini aks ettiradi.
To`rtinchi shakl
– alternativ deviant axloq faoliyatini tashkil etish. Ishning 
bu shakli deviant axloqning o`rinbosar samarasi haqidagi tasavvurlari bilan bog’liq. 
Masalan, addiktsiya shaxsiy dinamika – o`z-o`zini baholashni oshirish yoki referent 
muhit integratsiyasida muhim rol` o`ynashi mumkin. Taxmin qilinadiki, odamlar 
kayfiyatni yaxshilovchi psixofaol moddalardan uning o`rniga nimadir yaxshiroqini 
olmagunlaricha foydalanadilar. Faollikning alternativ shakllari sifatida quyidagilar 
tan olindi: bilim (sayohat), o`zini sinash (toqqa sayohat, xatarli sport), ahamiyatli 
muloqot, sevgi, ijodkorlik, faoliyat (shu jumladan, professional, diniy-ma'naviy, 
homiylik). Bu shakl shakllangan og`ishgan axloq holatida yordam ko`rsatishning 
deyarli barcha dasturlarida amalga oshiriladi.

---

226 
Oilaviy tarbiyada yetakchi profilaktik vazifa sifatida mustahkam qiziqishlarni 
erta tarbiyalash, sevish va sevimli bo`lishga qobiliyatni rivojlantirish, o`zini band 
qilish va mehnat qilish ko`nikmasini shakllantirish yuzaga keladi. Ota-onalar bolani 
faollikning xilma-xil turlariga sport, san'at, bilimga jalb etish orqali shaxs 
ehtiyojlarini shakllantirishlarini tushunishlari kerak. Agar o`smirlik yoshida ijobiy 
ehtiyojlar shakllanmagan bo`lsa, shaxs salbiy ehtiyoj va bilimlarga nisbatan zaif 
bo`lib qoladi.