Koinotning qurilish ashyolari

karnallit
deyiladi.
Magniy oksidini omma orasida 
magneziy
nomi bilan ko‘proq tanishadi. Ushbu nom 
aslida Yunonistondagi bir hududning nomi bo‘lib, magnetit va magnetizm terminlari ham 
aynan shu joy nomi bilan bog‘liq. Magniy elementining nomi ham aynan shu magneziy 
so‘zidan yasalgan. Magneziy, ya’ni, magniy oksidi juda qiyin eruvchan modda bo‘lib, uning 
erishi uchun hatto kalsiy oksidi eriydigan haroratdan ham yuqoriroq harorat zarur. Shu sababli 
ham, ushbu ikki modda pechkalarni ichidan suvoq qoplashda (futerovka qilishda) keng 
qo‘llaniladi. Magniy oksidi va natriy xloridi aralashmasi namlab qorishtirilsa, bir necha 

---

124 
soatdan keyin ushbu qorishma o‘ta pishiq va mustahkam qattiq massaga aylanadi va qotadi. 
Bunday qorishmani 
magnezial sement
deyiladi.
Magniy oksidi suvda eritilsa, u 
magniy gidroksid
ga aylanadi. Magniy gidroksid kalsiy 
gidroksidga qaraganda suvda qiyinroq eriydi va u ham asos modda sanaladi. Agar magniy 
gidroksidni suvda aralashtirilsa, qaymoqrang oq tusli suspenziya hosil bo‘ladi va uni 
magnezial 
sut
deb ham atashadi. Ushbu modda ba’zida ich suruvchi vosita sifatida bemorlarga tavsiya 
qilinadi. Shuningdek, aynan shu maqsad uchun magniyning yana ikki xil birikmasi – 
magniy 
sulfat
va 
magniy sitrat
ham ishlatiladi.
Bir dona magniy sulfat molekulasiga birikkan yettita suv molekulasidan iborat moddani 
Epsom tuzi
nomi bilan ko‘pchilik yaxshi taniydi. Uning bunday nom olishiga sabab, uni ilk 
marta 1695-yilda Angliyaning janubiy-sharqidagi kichikroq shahar bo‘lgan Epsom shahridagi 
buloqlardan biridan aniqlanganidir.
Xuddi, temir va kalsiy birikmalari singari, magniy birikmalari ham suvni qattiq qilib 
qo‘yadi. Suvni tuzsizlantirish va yumshatishda, undagi magniy va uning birikmalarini yo‘q 
qilish ham muhim ahamiyatga egadir.
Magniy shuningdek odam organizmida hayot uchun juda zarur bo‘lgan muhim 
kimyoviy elementlar turkumiga kiradi. Odam tanasida magniy asosan suyaklarda jamlangan 
bo‘lib, o‘rta yoshli odam organizmida taxminan 20 gramm magniy moddasi bo‘ladi.
Magniy haqida aytish zarur bo‘lgan eng muhim gapni esa men maqola so‘ngiga olib 
qo‘ygan edim. Yaxshi bilasizki, barcha yashil o‘simliklar tanasi va ayniqsa bargida 
xlorofill
moddasi mavjud bo‘ladi. Quyosh nurlaridan kelayotgan yorug‘lik energiyasini tutib olish, 
ya’ni, fotosintez qilishda aynan xlorofill asosiy vazifani bajaradi shu tufayli ham o‘simliklar 
o‘z tana to‘qimalarini tashkil qilib, qaddini tik tuta oladi. O‘simlik tanasi to‘qimalaridan esa 
o‘txo‘r hayvonlar oziqlanadi. O‘txorlar bilan etxo‘rlar oziqlanadi va ho kazo. Bu shuni 
anglatadiki, barcha o‘simlik va hayonlarning, shuningdek, ko‘plab mikroskopik 
organizmlarning hayoti aynan xlorofillga chambarchas bog‘liqdir! Xlorofill tarkibidagi eng 
asosiy element esa magniy bo‘ladi. Xlorofill molekulasidan magniy atomi chiqarib tashlansa, 
u Quyosh nurlarini fotosintez qila olmaydigan bo‘lib qoladi va natijada o‘simlik o‘z tanasini 
o‘stira olmasdan, nobud bo‘ladi. Shunday ekan, Yerdagi hayot uchun eng muhim, balki, o‘ta 
muhim element bu - magniy desak aslo yanglishmagan bo‘lamiz.

---

125 
Davriy jadvalda kalsiydan pastda turgan ikkita ishqoriy yer metallari 
stronsiy
va 
bariy
bo‘lib, ular tabiatda kalsiy va magniychalik keng tarqalmagan.
Stronsiy – davriy jadvalda 38-raqamli katakda joylashgan. Uning nomi, mazkur 
element kashf etilgan jinslarning 1790-yilda Shotlandiyadagi Strontian shaxtasidan topilgani 
bo‘lgan. Bariy esa jadvalda 56-raqam bilan qayd etilgan bo‘lib, uning nomi tarkibida bariy 
atomi bo‘lgan va o‘zi odamlarga qadimdan yaxshi tanish bo‘lgan barit minerali nomidan kelib 
chiqqan. Barit so‘zi yunonchada «og‘ir» degan ma’noni bildirgan. Haqiqatan ham, barit juda 
og‘ir mineral bo‘ladi. Uning vazni bir xil o‘lchamli granit vaznidan ikki barobar og‘ir bo‘ladi. 
Hozirgi kunda barit mineralini