Ko’p hollarda xarid sotuvchi tomonidan taklif etiladigan sotuv haqidagi
kelishuvga muvofiq amalga oshirilishi mumkin. Odatda, xarid yoki sotuv borasida
qay bir hujjatdan foydalanish – sotuvchi va xaridorning o’rni, sotib olinayotgan
tovar xususiyatlari, kelishuvning murakkabligi va buyurtmani joylashtirish hamda
ta’minlash strategiyasi hisobga olingan holda belgilanadi.
Xarid buyurtmasi – iste’molchi va ta’minlovchi o’rtasidagi
shartnoma
ko’rinishidagi yuridik hujjatning bir qismi hisoblanadi. Ammo u ta’minlovchi
tomonidan ijroga yo’naltirilmagunicha, ya’ni bu haqdagi “Tasdiqlovchi hujjat”
ta’minlovchi tomonidan buyurtmachi korxonaning xarid qilish bo’limiga
yuborilmaguncha berilgan buyurtma shartnoma hisoblanmaydi.
Umumlashtirilgan holda buyurtmaning quyidagi turlarini ko’rsatish
mumkin:
1.
Xarid qilish buyurtmasi ta’minotni amalga oshirishning asosiy hujjati
hisoblanadi.
2.
Umumiy buyurtmalar arzon va standart tovarlarni sotib olish uchun
beriladigan hujjatdir. Ta’minot oladigan tovar partiyasi hajmi va muddatini
ko’rsatgan holda yagona buyurtma beradi va shu muddat davomida buyurtmada
belgilangan vaqtlarda belgilangan hajmda tovar olib turadi.
3.
Elektron ta’minotda qog’ozda shaklidagi hujjatlar qo’llanilmaydi,
balki ma’lumotlarning elektron almashinuvi asosida buyurtma beriladi.
4.
Tomonlar orasida tuzilgan shartnoma (kontrakt) ta’minlovchi va
iste’molchi tashkilotlar o’rtasidagi shartnomalarni belgilaydi:
tomonlarning
shartlarni bajarish borasidagi vazifalari, ma’suliyati va xizmatlar belgilab
qo’yiladi. SHartnoma odatda buyurtma o’rnida qo’llaniladi va uzoq muddatli
xizmat ko’rsatish vazifalarini belgilaydi.
5.
Agar ta’minlovchi iste’molchi tashkilot bilan tuzgan shartnomasidagi
ba’zi shartlarni o’zi
bajara olmasligi tufayli, boshqa bir ijrochiga – pudratchiga
uzatsa, unda ikkita kelishuv hujjatini tuzishga to’g’ri keladi. Birinchi hujjat
iste’molchi va ta’minlovchi tashkilot o’rtasida, ikkinchisi esa ta’minlovchi va
pudratchi o’rtasida tuziladi.
6.
Lizing va ijara haqidagi kelishuvda materiallarni olish shart-
sharoitlari ko’rsatiladi. Odatda ular bino va qurilmalarga tegishli bo’ladi.
Buyurtmani ta’minlovchi tashkilotga jo’natish
quyidagicha amalga
oshiriladi: buyurtmaning asl nusxasi, ba’zan uning ikkinchi nusxasi ham
ta’minlovchi tashkilotga jo’natiladi. Bunda hujjatning ikkinchi nusxasi buyurtmani
ta’minlovchi tashkilot tomonidan qabul qilinganligi tasdig’i bilan iste’molchiga
qaytariladi.
Hozirgi paytda buyurtma ma’lumotlarning ta’minlovchi tashkilotga
elektron tarmoq orqali berilishi maqsadga muvofiq, chunki bunda uni jo’natish va
qabul qilish, qayta ishlash operatsiyalarini bajarish yengillashadi va axborotlarning
aniqligi oshadi.
Ta’minotchi tashkilotga tovar xarid qilish haqidagi buyurtma jo’natilgach
uning bajarilishi iste’molchi tomonidan nazorat etilishi va lozim bo’lsa,
tezlashtirilishi mumkin.
Buyurtma bajarilishini nazorat qilish – standartlashtirilgan
funktsiya
bo’lib, u ta’minlovchiga mahsulot o’z muddatida yetkazilayotganligini nazorat
qilish va baholash imkonini beradi. Buyurtma bajarilishini telefon orqali ham
nazorat qilish mumkin. Ko’p hollarda bunday nazorat maxsus ishlab chiqilgan
buyurtmani nazorat qilish kartochkasi orqali amalga oshiriladi.
Mazkur kartochkada 20 - 30 ta savol – topshiriq bo’lib,
ularga berilgan
javoblar orqali buyurtma bajarilishining aniq holatini belgilash mumkin.
Ta’minlovchi tashkilot yuborgan tovarni qabul qilishni rasmiylashtirishda
uning sifati va miqdorini tekshirib ko’rish muhim ahamiyatga ega. Buyurtmani
qabul qilish va nazorat etish funktsiyasining asosiy maqsadi quyidagilardan iborat:
buyurtma bajarilganligini kafolatlash;
buyurtmada ko’rsatilgan miqdorda
mahsulot olinganligini
aniqlash va uning sifatini tekshirish;
qabul qilingan mahsulotni keyingi belgilangan manzilga –
omborga, nazorat yoki foydalanish bo’limiga, ishlab chiqarishga jo’natish;
qabul qilingan mahsulotni hujjatlashtirish va ro’yxatdan o’tkazish,
sifatini tekshirish.
Buyurtma bo’yicha belgilangan tovarlarni qabul qilish – shartnomani
bajarishning so’nggi bosqichidir. Bunda to’lovga oid barcha hujjatlar tekshiriladi
va ular to’g’ri rasmiylashtirilgan bo’lsa, buxgalteriya ularni to’lab beradi.
To’lovlar, ya’ni to’lov topshiriqlari akkreditiv ko’rinishda,
cheklar
vositasida yoki inkassa hisoblari asosida amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
