Zamonaviy oilada, farzand tarbiyasida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish masalalari

“Zamonaviy oilada, farzand tarbiyasida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish masalalari”
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to‘plami
116
milliy an’ana va qadriyatlariga hurmat ruhida tarbiyalash, ma’naviy olamini yuksaltirish masalalariga alohida 
e’tibor qaratilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov “Bugungi kunda yoshlarimiz nafaqat 
o‘quv dargohlarida, balki radio-televideniya, matbuot, Internet kabi vositalar orqali ham rang-barang axborot 
va ma’lumotlarni olmoqda. Jahon axborot maydoni tobora kengayib borayotgan shunday bir sharoitda 
bolalarimizning ongini faqat o‘rab-chirmab, uni o‘qima buni ko‘rma, deb bir tomonlama tarbiya berish, 
ularning atrofini temir devor bilan o‘rab olish, hech shubhasiz, zamonning talabiga ham, bizning ezgu 
maqsadlarimizga ham to‘g‘ri kelmaydi”, – deb uqtiradi.
Ayni vaqtda mediya – televideniya, radio, kinematografiya, ommaviy nashrlar (gazeta, jurnal), internet va 
uning ijtimoiy tarmoqlari kundan-kunga rivojlanib borayotgan bir vaqtda ularning minglab targ‘ibotchisilari 
shart bo‘lmay qoldi. Ba’zan “internet”, “media” kabi atamalarni qiyinchilik bilan qabul qilamiz. Bular, albatta, 
murakkab va bizga judayam ma’qul emasday tuyuladi. Aslida ham shundaymi? “Media” lotinchada “vosita”, 
“o‘rtada turuvchi” degan ma’nolarni beradi. U ma’naviy (axborot, bilim) ehtiyojlarni qondirish vositasi. 
Pichoq , olov, suv kabi xolis vosita. Jarrohni qo‘lidagi pichoq bemorni hayotga qaytaradi, jinoyatchining 
qo‘lidagi pichoq esa sog‘ni bemor yoki nobud qiladi. Olov kam bo‘lsa odam sovuq qotadi, ko‘p bo‘lsa kuyadi. 
Ko‘p suv g‘arq qiladi, suvsizlik qaqratadi. Mediya ham shunday. Agar me’yorida oqilona foydalanilsa, 
mediya donolar uchun bilimlar manbayi. Nodonlar uchun baloyi ofat. Demak, gap mediada emas, undan 
foydalanuvchilarda, aniqrog‘i, har bir yigit-qizning mediamadaniyatiga bog‘liq[3.4b]. 
Media – ma’naviy mahsulotlarning vertual bozori. Bu bozorda hech kim “molim yomon”, demaydi. 
Buzg‘unchilar, jinoyatchi, johillar ham o‘z g‘oya-mahsulotini “eng yaxshi”, deydi. Unda bunyodkorlik, 
taraqqiyot uchun zarur manbalar ham ko‘p. Gap yoshlarning ana shu virtual bozor taklif etayotgan 
mahsulotlardan foydalanishda adashmasligida. Bugungi tilda aytadigan bo‘lsak mediamadaniyatida. 
Qo‘l telefoni bor bolalarning turli-tuman qo‘shiqlar kliplar, filmlarni tomosha qilganini guvohi bo‘lamiz. 
Ota-onalari ularga dakki bermoqchi bo‘ladi. Аfsuski unda ota-onadan bilagʼon ota-onadan madaniyatli degan 
fikr qatʼiylashgan bo‘ladi. Shuning uchun farzandlar tarbiyasi o‘ta nozik masala ekanini unutmasligimiz kerak.
Bugungi butun dunyoda axborotlashuv va globallashuv jarayoni avj olgan paytda turli kurashlar ham 
tobora kuchayib bormoqda.
Аyrimlar buni yigirma birinchi asrning yangiligi deb, “madaniyat”ga o‘xshatayotgan bo‘lsa-da, 
bu jarayonlar o‘sib kelayotgan yosh avlod qalbiga, ong-u shuuriga salbiy taʼsir ko‘rsatayotganini aslo 
unutmasligimiz kerak.
Bugungi kunda hech bir xalqning milliy va maʼnaviy anʼanasi, odatlariga to‘gʼri kelmaydigan turli 
“urf-odatlar” ko‘paymoqda. Аchinarli jihati shundaki, ko‘pchilik, xususan, ayrim yoshlar uning taʼsiriga 
tushib qolmoqda. Bu narsa yoshlarimizning yurish-turishida, kiyinishida, o‘zini tutishi-yu boshqalar bilan 
bo‘ladigan suhbatlarida ko‘zga tashlanadi.
“Ommaviy madaniyat” gʼarb dunyosida o‘tgan asrning ikkinchi yarmida shakllandi. Uni gʼarbda 
“popular” yoki qisqartirilgan holda, “pop-kultura” (yaʼni “ommaviy madaniyat”) deb atashadi. Garchi, 
“madaniyat” deb atalsa-da, aslida, tub mazmun-maʼnosiga, maqsad-niyatiga ko‘ra “ommaviy madaniyat” 
chinakam madaniyatning kushandasidir.
Аlbatta, bunday yot gʼoyalar taʼsiriga tushib qolgan ayrim yoshlar hayotga faqat bir tomonlama 
boqadigan, yеngil hayotga intiluvchan bo‘lib voyaga yеtishadi. Bu esa ularda buzgʼunchilik, zo‘ravonlik, 
faqat o‘z manfaati uchun harakat qilish kabi illatlarni rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Tabiiyki, “ommaviy 
madaniyat” degan niqob ostida axloqiy buzuqlik va zo‘ravonlik gʼoyalarini tarqatish, shuning hisobidan boylik 
orttirish, milliy anʼana hamda qadriyatlarni qo‘porishga qaratilgan xatarli tahdidlar odamni tashvishga solmay 
qo‘ymaydi. Bugun yoshlarimiz o‘ziga xos “tushunchalar urushi” sharoitida yashamoqdalar. “Ommaviy 
madaniyat” ota-bobolarimiz “qora” degan narsalarni “oq”, “oq” degan narsalarini “qora” deb uqtirmoqda. 
Milliy-maʼnaviy madaniyatimiz va diniy qadriyatlarimiz mazmun-mohiyatan juda go‘zal. Bu milliy 
madaniyatimizdan begona ruhiyatda voyaga yеtadigan yoshlar tabiiy ravishda turli yot kuchlar qurboniga 
aylanmoqdalar. Bizning milliy madaniyatimizda hayo, andisha, ibo kabi axloqiy fazilatlarga qatʼiy ravishda 
amal qilinib kelinadi. “Ommaviy madaniyat”, aynan, milliy qadriyatimiz asosi bo‘lgan hayo, andisha, oqibat, 

---