“Ilm-zakovatimiz – senga, ona-Vatan!” mavzusidagi Respublika onlayn ilmiy-amaliy anjumani materillari

3-босқич – 1941 йилдан 1970-йилларгача.
Бу босқичда мамлакат ҳудудига 
Иккинчи жаҳон уруши туфайли Марказий қоратупроқ зоналардан пахта хом ашёсини 
иккиламчи ва ундан кейинги чуқур қайта ишловчи тўқимачилик саноати 
корхоналарининг кўчириб келтирилиши натижасида тўқимачилик мажмуасининг 
шаклланиши юз берди. Уруш даврида мамлакат ҳудудига 100 дан ортиқ 
корхоналарнинг кўчирилиши натижасида истеъмолга тайёр ҳолдаги тўқимачилик 
маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи тармоқ шаклланди. Урушдан кейинги йилларда эса 
мамлакат ҳудуди собиқ Иттифоқнинг тўқимачилик маҳсулотларига бўлган талабини 
қондирувчи минтақага айлантирила бошланди. Бу, бир томондан, тармоқнинг 
ривожланиши ва кенгайиб боришига олиб келган бўлса-да, иккинчи томондан, тармоқ 
корхоналарининг фақатгина бирламчи ва иккиламчи қайта ишлаши тармоқнинг бир 
томонлама, яъни хом ашё етказиб бериш тенденциясини сақлаб қолди. 
4-босқич – 1970 йиллардан мустақилликкача бўлган давр.
Бу босқичда 
мамлакат қишлоқ хўжалигининг пахтачилик соҳаси ва тўқимачилик саноати Собиқ 

---

“Ilm-zakovatimiz – senga, ona-Vatan!” mavzusidagi Respublika onlayn
ilmiy-amaliy anjumani materillari 
94 
Иттифоқ тўқимачилик тармоғининг асосий хом ашё базасига айлантирилди. Қишлоқ 
хўжалиги майдонларининг 85 % дан ортиқ қисмида пахта хом ашёсининг 
етиштирилиши тармоқнинг жадал суръатда ривожланишига олиб келди. Бу 
ўзгаришлар тармоқ корхоналарида хом ашёнинг 10 %га яқинини чуқур қайта ишлашга 
ўтказилишига асосланилди. Мамлакатда тўқимачилик машинасозлиги тармоғи 
ривожланди ва мавжуд корхоналардаги технологияларни такомиллаштириш йўлга 
қўйилди. Бироқ, хом ашёни фақатгина дастлабки қайта ишлаш тизимда қўшилган 
қиймат занжирининг паст даражада ўсишига олиб келди. 
5-босқич – 1991 йилдан 2016 йилгача бўлган давр.
Ўзбекистон Республикаси 
мустақилликка эришгандан сўнгги даврнинг дастлабки йилларида мавжуд тармоқ 
корхоналари томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулотни сотиш каналлари 
шакллантирилиб, дастлабки қайта ишланган хом ашёни сотиш учун янги харидорлар 
тизими шакллантирилди. Бу босқичда тўқимачилик саноатида қўлланилаётган 
технологияларни модернизациялаш асосида якуний истеъмолга тайёр маҳсулот 
улушини ошириш орқали қўшилган қиймат занжирини узайтиришга эришилди. 
Тармоқ корхоналари босқичма-босқич хусусийлаштирилиб, давлат улуши қисқариб, 
ишлаб чиқарилган тўқимачилик маҳсулотларининг ҳажми ва экспортдаги улуши ортиб 
борди.