1. mexanikaning fizik asoslari 1- §. Sanoq sistemasi. Moddiy nuqta kinematikasi

tekis harakat
deb ataladi. 
Moddiy 
nuqtaning to`g`ri chiziq bo`ylab har qanday teng vaqtlar oraliqlaridan bir xilda ko`chishiga to`g`ri 
chiziqli tekis harakat deb ataladi. 
t
S




(1.8) 
Moddiy nuqta harakati to`g`ri chiziqli bo`lgani uchun koordinatalar o`qini mana shu to`g`ri chiziq 
bo`ylab yo`naltirish kerak. Bu o`qni 
X
bilan belgilaylik. Moddiy nuqta tezligining vektori ham ko`chish 
vektori ham mana shu o`q bo`ylab yo`naladi, 
S

va 
t



vektorlar teng bo`lgani sababli ularning x 
o`qidagi proeksiyalari ham teng bo`ladi, ya’ni 
t
S
x
x



(1.9) 
S
x
va 

x
o`rniga S
va 

deb yozish mumkin. U holda to`g`ri chiziqli 
tekis harakat tenglamasi 
hosil 
bo`ladi: 
t
S



(1.10) 
S
o`rniga 1 m ni, t o`rniga 1 s qo`ysak tezlikning birligini hosil qilamiz: 
s
m
t
S
/
1



To`g`ri chiziqli tekis harakatda tezlik grafigi absissa o`qiga parallel chiziqlardan iborat bo`ladi. 
To`g`ri chiziqli tekis harakatda, yo`l grafigi esa koordinatlar boshidan o`tuvchi to`g`ri chiziqdan iborat 
bo`ladi. 
O`zgarmas tezlanish bilan bo`layotgan harakat (
а
=const
) tekis o`zgaruvchan (
а
>0
bo`lsa, tekis 
tezlanuvchan va 
а
<0
bo`lsa, tekis sekinlanuvchan) harakat deyiladi. Bu vaqtda oniy tezlanish istalgan 
vaqt oralig`idagi o`rtacha tezlanishga teng bo`ladi 
t
t
a
a
p
y
0









, 
t
а


0


,
(1.11) 
bu erda 

0
- harakatning boshlang`ich tezligi, 

- vaqtning 
t
paytidagi tezligi. 
Tekis o`zgaruvchan harakatda tezlik 

0
qiymatdan 

qiymatgacha tekis o`zgarsa, bunday 
harakatning o`rtacha tezligi boshlang`ich va oxirgi tezliklarning o`rtacha arifmetik qiymatiga teng 
bo`ladi: 
2
0
'





rt
o
bunda 
t
2



0
=
S
(1.11) formuladan 

ning ifodasini qo`yib, quyidagini hosil qilamiz: 
t
t
a
S
2
0





0
yoki 
2
2
0
t
a
t
S



(1.12) 
Bu ifoda