1-mavzu: O’zbekiston tarixi predmeti, uni o’rganishning metodologik tamoyillari, manbalari va ahamiyati Reja

Xorazm va Buxoroda demokratik harakatlar. Xiva xonligi va Buxoro 

amirligining ag’darilishi 

Rossiyada  1917-

yilda  yuz  bergan  fevral  inqilobiy  o’zgarishi  chorizmning  yarim 

mustamlaka  o’lkalari  hisoblangan  Xiva  xonligi  va  Buxoro  amirligida  ham  ak

sado 

bermay qolmadi. Avvalo, bu tobe davlatlarning Rossiya ta’siridan xalos bo’lishga

ko’zga  tashlansa,  ikkinchi  tomondan,  mahalliy  xalqning  demokratik  erkinlikla

huquqlarga ega bo’lish sari harakatlari faollashdi. 

Jumladan, Xorazmda Yosh xivaliklar harakati xonlikdagi siyosiy vaziyatni o’zgart

va  bir  qator  demokratik  o’zgarishlarni  yuzaga  chiqarishga  otlandilar.  Yosh  x

yetakchilari  ishlab  chiqqan  manifestda  konstitutsion  monarxiya  tuzish,  xonn

vakolatlarini  cheklash,  iqtisodiyot,  ta’lim  va  madaniy  xayot  jabhalarini  isloh  

talablari  ilgari  surilgandi.  Xivada  ijtimoiy-

siyosiy  vaziyat  keskin  tus  olayotganidan 

cho’chigan  Isfandiyorxon  (1910-1918)  1917-

yil  5-aprel  kuni  manifestni  imzolashga 

majbur  bo’ldi.  Manifest  talablariga  ko’ra  xonlikda  konstitutsion  monarxiya  tu

o’rnatildi.  Ayni  paytda  tarkibi  30-50  kishidan  iborat  ruhoniylar  va  savdo-

sanoat  ahli 

vakillaridan  saylangan  Majlis  va  Nozirlar  Kengashi  tuziladi.  Ular  xalq  vakillig

boshqaruvi  organlari  sifatida  xon  hokimiyati  vakolatlarini  ma’lum  darajada  c

Manifestga  muvofiq  yosh  xivaliklarning  taniqli  rahbari  Bobooxun  Salimov  M

Matmurodov  esa  Nozirlar  Kengashi  raisi  etib  saylandilar.  Xon  xazinasi  va  u

qilish ustidan nazorat o’rnatildi. Xon temir yo’llar qurish, pochta-

telegraf o’rnatish, yangi 

jadid  maktablari  ochish  to’g’risida  va’dalar  berdi.  Biroq  Xiva  xoni  va  uning  a

mutaassib  kuchlar  bu  demokratik  o’zgarishlarni  yo’qqa  chiqarish,  eski  tartib

tiklash payida bo’ldilar. 

1917-yil-

iyuniga  kelib  Isfandiyorxon  Rossiya  Muvaqqat  hukumatining  Xivadagi 

vakili,  general  Mirbadalov  yordamiga  tayanib,  Matmurodov  boshliq  Yosh  xiv

rahbarlarini qamoqqa oladi. Bu partiyaning faoliyati qonundan tashqari deb e’lon

Yosh  xivaliklarning  ko’plari  qo’lga  olinib  jazolanadi.  Qolganlari  xonlik  hududi

etadilar.