yo’nalishdagi iqtisodiy va siyosiy qayta qurishlar yo’lini izchil amalga oshirishga
Chunonchi, yer to’g’risidagi dekret asosida yerga bo’lgan xususiy mulkchilik
boshlandi. Shu maqsadda joylarda yer qo’mitalari tuzildi. Jumladan, 1918-
Sirdaryo viloyatida 51 ta, Samarqand viloyatida 50 ta, Yettisuvda 25 ta shu
qo’mitalar tashkil etildi. Biroq dehqonlar sovet ma’murlarining yer qo’mitalar
harakatini keskin norozilik bilan qarshi oldilar. Shunga qaramasdan bolsheviklar
qat’iy amalga oshirishda davom etdilar. Buning natijasida o’lkadagi ko’plab miqd
yirik mulklar, xususiy yerlar musodara etildi va
milliylashtirildi.
Sovet hukmdorlarining yana bir hiylakorligi va ustamonligi shunda ko’rinadiki,
Turkiston muxtoriyati tajribasidan muhim xulosa chiqarib, bu hududda o’ziga xo
muxtor respublikasini tuzishga yo’l tutdilar. Bundan ko’zda tutilgan bosh m
Turkistonning kelajakda mustaqil, suveren davlat bo’lib, ajralib chiqib ketish
bermaslik edi. Sovetlar ishlab chiqqan rejaga ko’ra 1918-
yilning 20-aprelidan 1-
mayigacha Toshkentda
bo’lib o’tgan o’lka Sovetlarining V qurultoyida Turkiston avtonom
sovet sotsialistik respublikasi (TASSR) tuzildi va RSFSR tarkibiga kiritildi. Si
tamoyillariga asoslangan o’ziga xos davlat boshqaruvida hokimiyat funksiyalari
sovetlar va ularning organlari ixtiyorida edi. Qurultoyda respublikaning hokim
organlari: Markaziy Ijroiya Qo’mitasi (MIQ) va Xalq Komissarlari Soveti
saylandi. MIQning jami 36 a’zosidan atigi 9 nafari mahalliy millat kishilari edi. Av
respublika MIQning raisi etib bolshevik P. A. Kobozev saylandi, bolshevik F. I. Kol
boshchiligida 16 kishidan iborat tuzilgan XKS tarkibiga ham 3 nafar mahal
vakillari kiritilgan edi, xolos.
1918-
yil iyunda 2 ming nafar bolsheviklarni o’z safida birlashtirgan
Kompartiyasi tuzildi. 1919-yil-
martida Turkiston Kompartiyasi huzurida Turor Risqulov
raisligida O’lka musulmonlari byurosi tuziladi. Musbyuroning organi - «Ishtiro
gazetasi nashr etila boshlandi, unda Turkiston ma’murlarining shovinistik si
etila bordi.
1918-
yil oktabrida bo’lgan o’lka sovetlarining VI qurultoyida TASSR Konstitutsiyasi
qabul qilindi. Unda Turkistonni RSFSRning “ajralmas, tarkibiy qismi” ekanlig
xalqlarining barcha hayotiy masalalari uning mas’ulligida
ekanligi qonunlashtirildi.
Turkistonda sovet hokimiyatining tobora kuchayishi, uning yakkahukmronligi
ortib borishi, o’lka hayotining hamma jabhalarining qattiq markazlashtirilishi,
iqtisodiy tadbirlarning o’tkazilishi faqat mahalliy aholi qatlamlarining keskin noro
sabab bo’lib qolmasdan, boshqa
siyosiy muxolifatchi kuchlarni ham harakatga keltirdi.
1919-yil 19-
yanvarida harbiy komissar K.Osipov uyushtirgan isyon natijasida
Toshkentda 14 nafar Turkiston xalq komissarlarining otib o’ldirilishi ham bu
ifodasi bo’lgandi. Ammo tezlikda
o’zlarini o’nglab olishga ulgirgan bolsheviklar vaziyatni
o’z foydalariga o’zgartirib, sovet hokimiyatini yana saqlab qolishga muvaffa
hokimiyat organlari yangi kadrlar bilan to’ldirildi. Rahbarlik lavozimlariga ma
millat vakillari ham jalb etila bordi.
Moskva sovet Turkistoniga o’z ta’sirini kuchaytirish, uni har tomonlama o’ziga qa
qilish maqsadida 1919-
yil kuzida Toshkentga alohida favqulodda vakolatlar berilgan
Turkkomissiya (Sh. Eliava - rais, V. Bokiy, F. Goloshchekin, V. Kuybishev, M.
Ya. Rudzutak)ni yubordi. Uning butun faoliyati TASSR sovet va partiya qurilishi is
jadal sur’atlar bilan olib borish, yangi tuzumni chuqur ildiz ottirish edi. TASSR ha
kechayotgan barcha ijtimoiy - siyosiy, iqtisodiy va madaniy jarayonlar bilan bog
asosiy masalalarning birortasi ham Turkkomissiya
a’zolarining izmisiz hal etilmas edi.
Bu davrda mahalliy xalq orasidan chiqqan, sovet va partiya qurilishida anc
ortirgan, chiniqqan T. Risqulov, N. To’raqulov, A. Rahimboyev, N. Xo’jayev, Q
Otaboyev, A. Ikromov, S. Segizboyev kabi yurt arboblari u yoki bu rahbariy mansa
faoliyat yuritgan bo’lsalar-da, ammo ularning inon-
ixtiyori moskvalik hukmdorlar
tizginida bo’lgan. Xullas, Turkkomissiya siymosida TASSR hayotida zo’rlik bilan q
topdirib
borilayotgan
bolsheviklar
diktaturasining
asl
mazmun-mundarijasi
mujassamlashgan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
