1-mavzu: O’zbekiston tarixi predmeti, uni o’rganishning metodologik tamoyillari, manbalari va ahamiyati Reja

Turkistonda  sovet  hokimiyatining  o’matilish.  Bolsheviklar  Markazda  siyosiy 

hokimiyatni  qo’lga  kiritgach,  Turkistonda  ham  sovet  hokimiyatini  qaror  topti

intildilar.  Turkistonda  sho’rolar  hokimiyatini  o’rnatish  g’oyatda  murakkab  jara

kechdi.  Buning  boisi,  avvalo,  oktabr  g’oyalarining  mahalliy  tub  joy  aholining

shuuriga  botmaganligidadir.  Negaki,  bu  zamin  aholisi  bolsheviklar  partiyasi 

nazarda  tutilgan  sotsialistik  o’zgarishlar  orqali  hamma  narsani  umumlashtir

milliylashtirishni  yoqtirmasdi.  Mahalliy  xalq  o’zining  tarixan  tarkib  topgan,  a

davomida  shakllangan  o’ziga  xos  turmush  tarzini,  yashash  sharoitini,  xo’jali

idora qilish tartib-qoidalarini bir lahzada

tubdan o’zgartirishni xohlamasdi. Bu narsa uning 

ongi,  tafakkuriga,  milliy  o’zligi  va  ma’naviy  qiyofasiga  mos  kelmasdi.  Ayniqs

bolsheviklarning ateistik ruhdagi mafkurasi, uning hujumkor yo’nalishi islom qad

doimo e’zozlanib kelingan bu yurt odamlarining ruhiyati va dunyo qarashi bilan s

olmasdi.  Bir  so’z  bilan  aytganda,  mahalliy  tub  yerli  aholi  tabiiy  ravishda  ok

g’oyalarini qabul qilmadi va unga moyillik ko’rsatmadi. Biroq begona maslak va g

bolsheviklar partiyasi va uning Turkistondagi yalovbardorlari tomonidan kuch va

bilan o’lka xalqlariga majburan tiqishtirildi. 

Toshkentda faoliyat ko’rsatayotgan, asosiy tarkibi yevropalik aholi vakillaridan ib

harbiy  qismlar,  ishchi  otryadlari  mahalliy  bolshevistik  tashkilotlar  boshchilig

qo’zg’olon  yo’li  bilan  sovet  hokimiyatini  qaror  toptirishga  kirishdilar.  Bolshev

V.S.Lyapin boshchiligida inqilobiy qo’mita tuzildi va qo’zg’olon boshlandi. 1917-

yil 27-

oktabr  oqshomida  Toshkentda  boshlangan  qo’zg’olon  natijasida  1-noyabrga 

Muvaqqat  hukumatning  Turkiston  Qo’mitasi  ag’darildi.  General  Korovichenko

Muvaqqat hukumatning Turkiston Qo’mitasi a’zolari qamoqqa olindi. Toshkentd

hokimiyati  o’rnatildi.  Turkiston  o’lkasida  sovet  hokimiyatini  o’rnatish  jarayoni

fojiali  voqealar  bilan  bog’liq  holda  kechdi.  Jumladan,  Farg’ona  viloyatida  so

hokimiyatini o’rnatish jarayonida, Marg’ilonda 7 ming, Andijonda

6 ming, Namanganda 2 

ming begunoh kishilar qirg’in qilindi. Samarqand, Kattaqo’rg’on, Yangi Buxoro, Te

va boshqa shaharlarda ham sovet hokimiyati o’rnatildi. 

Turkistonda 

sovet 

hokimiyati 

organlarini 

tuzish 

vaqtida 

ham 

bolshevik 

yo’lboshchilarning  ulug’davlatchilik  va  shovinistik  siyosati  to’la  kuch  bilan  na

bo’ldi.  1917-yil  15-22-

noyabr  kunlari  Toshkentda  Turkiston  ishchi,  askar  va  dehqon 

deputatlari  sovetlarining  Ш  O’lka  qurultoyi  hokimiyat  masalasini  o’zboshimc

biryoqlamalik  bilan  hal  etdi.  Unda  bolshevik  Kolesov  boshchiligida  

Komissarlari  Soveti  tuziladi.  Uning  tarkibiga  7  bolshevik  va  8  ta  so’l  

kiritildi.  Uning  tarkibiga  butun  o’lka  aholisining  95  foyizini  tashkil  etuvchi  ye

---

aholisidan esa birorta ham vakil kiritilmadi. 

Vaholanki,  oktabr  o’zgarishi  rahnamosi  Lenin  imzo  chekkan  “Rossiya  xalqla

huquqlari  Deklaratsiyasi”,  “Ezilgan  va  ekspluatatsiya  qilinuvchi  xalq  huquqla

Deklaratsiyasi”,  “Rossiya  va  Sharq  musulmonlariga”  xitobnomasi  hamda  bos

hujjatlarda  millatlarning ozodligi, erki, huquqlari  rasman  e’tirof  etilgan  edi.  Am

ulug’ davlatchilik siyosati yuritildi. 

Sovetlar mahalliy aholining asriy orzularini ruyobga chiqarishni emas, balki aksin

uni har sohada kamsitish, milliy va diniy qadriyatlarini tahqirlash yo’lidan bordila

hokimiyatining  mahalliy  aholining  xususiy  mulklarini  tortib  olish,  hamma  na

Sovetlar manfaatlari yo’lida umumlashtirish yo’lida amalga oshirgan g’ayritabiiy 

pirovard  oqibatda  o’lka  halqlarining  keskin  norozilik  harakatlarining  kuchaya

sabab bo’ldi.