2 Ma’ruza. Biosferaning ekologik muammolari

Gidrosferani ximoyalash. 
Bizning asrimizda suv- sanoati xom ashyosi bo„lib, juda 
qimmatbaxodir. Masalan 1t cho„yan olish uchun 300sm
3 
, 1t miss olish 
uchun 500m
3
, 1t rezina va 1t sintetik kauchuk olish uchun 3500m
3
dan, 
1t nikelga 4000m
3 
suv kerak bo„ladi. ZIL zavodi xar kuni 120000m
3
suv 
ishlatadi.
Sanoat va maishiy extiyojlarga katta miqdorda suv sarflanadi. 
Sanooatda uning asosiy qismi energiya ishlab chiqarish va sovitish 
uchun ishlatiladi. Qayta ishlash sanoatida suvning ko„p qismi turli 
texnologik jarayonlarga: eritish, aralashtirish, tozalashga sarflanadi. 
Suv ta‟minoti inson xayoti va uning yanada taraqqiy etishida muxim 
muommolardan biri bo„lib kelmokda. Mutaxassislarning fikricha, 
planetamizda suv tanqisligi yaqinlashmoqda, bunda asosiy suv 
manbalari – daryo va suzot suvlari deyarli tugaydi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining qariyb 90 foizi quvur orqali 
uzatiladigan suv bilan ta‟minlanmagan va yomon sifatli suvdan 
foydalanishga majbur. YAxshi sifatli chuchuk suv eksport qilinmoqda. 
Masalan, axolisi 4mln. kishi bo„lgan Gonkong maxsus quvur orqali 
Xitoydan ichimlik suvi oladi.Surunkali suv tanqisligi Tokioning 

---

fojialaridan biridir. Butun bir mamlakat – Jazoir chetdan keltirilgan suv 
xisobiga yashamoqda.
Ichish uchun 1 litrda 1g tuz bo„lgan suv yaroqli xisoblanadi. Sug„orish 
uchun xam taxminan shunday suv kerak.
Dengiz va okean suvlari neft mahsulotlari, ayniqsa neft tashiydigan 
kemalar halokatga uchraganda, yadro qurollarini sinash vaqtida xosil 
bo„ladigan radioaktiv parchalanish maxsulotlari bilan ifloslanadi.
Suv xavzalari kimyo sanoatining oqava suvlari bilan kuchli 
ifloslandi. Suvni erimaydigan moddalar va tolalar bilan ifloslantiruvchi 
sellyuloza – kogoz sanoatining oqava suvlari juda xavfli.
Sanoatda suvning ishlab chiqarishdagi roli juda katta. Masalan 1t 
ip – gazlama ishlab chiqarish uchun 1000m
3
,1t nikel eritish uchun
4000m
3
, 1 t sintetik tola ishlab chiqarish uchun 250-500m
3
suv 
sarflanadi,1t bug„doy etishtirish uchun 20mlk.l., 1gektar paxta uchun 
12-20ming m
3
suv sarflanadi. Toshkent shaxrida jon boshiga sutkada 
maishiy xo„jaliklar uchun 300litr
3
gacha suv sarflanadi, buning 
natijasida bir yilda 0,2km
3
dan ko„p suv kerak bo„ladi. CHirchiq daryosi 
axolisi zich yashaydigan punktlardan, sanoat korxonalari, tumanlardan 
o„tadi. Har kuni unga 2,1mln.m
3 
oqava suv tashlanib uni ifloslanmoqda. 
Bo„zsuvda 250dan ortiq korxonalar, CHirchik daryosini esa «Maksam 
CHirchiq» kabi korxonalar iflos qilmoqda.
Dunyoda xozirgi paytda 200mln gektar erni sug„orish uchun yiliga 
2800 km
3
suv daryolardan va er ostidan olinadi. Bu dunyodagi daryolar 
suvining 7 foiziga teng. Olingan 2800 km
3
suvning 17 foizi yoki 470 
km
3
qaytarma suvi ko„rinishida daryolarga va er osti suviga qo„shiladi, 
qolgan 83 foizi yoki 2330 km
3
esa butunlay sarflanib ketadi. 
Respublikamizda xalq xo„jaligining turli sohalari uchun yiliga
71,69km
3
suv sarflanadi. Bu suvning 60,39km
3
sug„orishga, qolgan 
qismi 11,30km
3
sanoat, maishiy kommunal sohalarga ishlatilinadi. 
Sug„orishga olingan suvning 10,07km
3
qaytarma suvga aylanadi, qolgan 
qismi butunlay sarflanib ketadi. Sanoatdagi 11,30km
3
suvning bir qismi 
tozalanib, yana bir qismi butunlay tozalanmasdan suv havzflariga 
chiqarib tashlanib ularni ifloslanmoqda.