«informatika va axborot texnologiyalari»

 
Pozitsion sanoq sistemasining asosi
ushbu sistemada sonlarni ifodalash uchun 
ishlatiladigan raqamlar va belgilar sonidir. 
Sanoq sistemasi asosi sifatida ixtiyoriy natural sonni – ikki, uch, to‘rt, o‘n va hokazo 
sonni ishlatish mumkin. Demak, ikkilik, uchlik, to‘rtlik va ko‘plab sondagi saplab sondagi sanoq 
sistemalaridan foydalanish mumkin. Har bir 
q
asosli sanoq sistemasida sonlarni qisqacha 
quyidagicha ifodalash mumkin:
a
n-1
 q
n-1
 + a
n-2
 q
n-2
+ ... + a
1
 q
1
 + a
0
 q
0
 + a
-1
 q
-1
 + ... + a
-m
 q
-m
,
bunda
a
i
– sanoq sistemasining raqamlari; 
n
va 
m
– mos ravishda butun va kasr qismi 
razryadlari.

---

29 
Hayotda o‘nlik sanoq sistemasi keng foydalaniladi. Undan tashqari ikkilik sanoq 
sistemasi, shuningdek sakkizlik, o‘n oltilik sanoq sistemalaridan ham foydalaniladi:

ikkilik sanoq sistemasida 0 va 1 raqamlari;

sakkizlik sanoq sistemasida 0, 1, ..., 7 raqamlari;

o‘n oltilik sanoq sistemasida 0, 1, ..., 9 raqamlari bilan birga inglizcha A, B, C, D, E, F 
harflari ishlatiladi.
Sakkizlik va o‘n oltilik sanoq sistemasidagi sonlarni ikkilik sanoq sistemasiga o‘tkazish 
juda oson: sondagi har bir raqamni unga ekvivalent bo‘lgan ikkilik triada yoki tetrada bilan 
almashtirish kifoya 
Masalan,
Ikkilik sanoq sistemasidagi sonni sakkizlik yoki o‘n oltilik sanoq sistemasiga o‘tkazish 
uchun sonni butun qismi o‘ng tomonidan, kasr qismining chap tomonidan boshlab triadalarga 
(sakkilik) yoki tetradalarga (o‘n oltilik) ajratib olinib, mos ekvivalent raqam bilan almashtiriladi. 
Masalan: 
O‘nlik sanoq sistemasidagi butun sonni 
q
asosli sanoq sistemasiga o‘tkazish uchun q-1 ga 
teng yoki undan kichik qoldiq qolgunicha sonni 
q
ga ketma-ket bo‘lish va q asosli son bo‘lish 
natijasida hosil bo‘lgan qoldiqlarni teskari tartibda yozish kerak