Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

14.1. Электрон тижоратда мобил интернет ва мобил савдо жараёни 
Ҳозирги замонда кўпчилик янги бозорларнинг ҳосил бўлишини, 
бизнес-моделларнинг трансформациясини ва янги маҳсулот ҳамда хизматлар 
яратилишини кўриб ва кузатиб турибди. Замонавий рақамли иқтисодиётнинг 
энг асосий кўрсатгичларига ишлаб чиқаришнинг янги турларига (
пеер-то-
пеер продуcтион
), оммавий ҳамкорлик (
масс cооллаборатион
), интеллектуал 
мулкка оммавий эгалик (
публиc пропертй
), тақсимланган истеъмол моделлар 
(
шаринг эcономй
) очиқ межнат бозори (
фрее ланcинг
) кабилар киради. 
Онлиен ретаилинг эуропе маълумотларига кўра ҳозирги даврда ривожланган 
мамлакатларда чакана савдонинг умумий ҳажмида электрон тижоратнинг 
улуши ўртача 9,7% ни ташкил қилади ва бу улуш йил сайин ортиб бормоқда 
(
Еуромонитор, БCГ таҳлил маълумотлари
). Масалан, Россияда рақамли 
иқтисофиёт бозори (
интернет савдо, интернет сервислар, контент, 
электрон тўловлар
) 
ЙМД
нинг 2,2% ни ташкил қилади, интернетга боғлиқ 
бозорлар эса 
ЙМД
нинг 16% ни ташкил қилади (
Россиядаги интернет 
сервислар ва контентлар иқтисоди, РАЕК, НИУ БШЕ, экономика Рунета 
РФ, c.5
) ва бу бозорлар салмоғи йил сайин ўртиб бормоқда. Бунга сабаблар 
орасида тўртинчи саноат инқилобини, 
4.0 Индустрия
технологияларини, 
оммавий роботизацияни, виртуал ва қўшимча реаллик технологик 
платформаларини, 
3Д
-принтерлар кабиларни кўрсатишимиз мумкин. 4.0 

---

457 
Индустрия атамаси 2011 йилда Ганновер ярмаркасида пайдо бўлди ва у 
қиймат ҳосил қилинишининг глобал занжиридаги туб ўзгаришларни аниқлаб 
берган эди. Бундай индустрия ишлаб чиқариш жараёнларида ҳосил бўлаётган 
муносабатларнинг мажмуи бўлиб, рақамли технологияларнинг бизнеснинг ва 
мамлакатнинг рақобатбардошлигини оширишга йўналтирилиши билан 
боғлиқдир. Ўзбекитонда 4.0 Индустрия атамаси иқтисодиёт ва ишлаб 
чиқариш билан боғлиқ барча тармоқларнинг рақамли трансформациясини 
англатади дейишимиз ҳам мумкин. Агарда бу атамани тизимлар назаруяси 
тилида ифодаласак, уни қуйис=дагича таърифлаш мумкин: 
4.0 Индустрия 
ишлаб чиқариш занжирларидан ташкил қилинган тизим бўлиб, унинг 
ажралмас таркибий қисми сифатида онлине технологиялар (
инсонлар, 
машиналар, булутлар ва дата-марказлар
) воситасида яратилган тизим 
элементлари орасида рақамли кўринишдаги маълумотлар алмашиниш амалга 
оширилади. Ушбу индустриядаги инновацион технологияларга биг дата, 
мобил технологиялар, сунъий интеллект, нейрон технологиялари, квант 
технологиялари, тақсимланган реестр технологиялари, ишлаб чиқариш 
интернети (