Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

 3-jadval 
Kartoshka tuganagi tarkibidagi oziqa moddalar miqdori, xom vazniga 
nisbatan % da

---

23 
Moddalar 
O‘rtacha 
miqdori 
O‘zgarish darajasi 
quruq modda 
23,7 
13,1-36,8 
Kraxmal 
17,5 
8,0-29,4 
Eruvchan uglevodlar 
0,5 
0,0-8,0 
Xom kletchatka 
0,7 
0,2-3,5 
Xom protein 
2,0 
0,7-4,6 
Xom yog‘ 
0,1 
0,004-1,0 
Kul 
1,1 
0,4-1,9 
Kraxmal
tuganak quruq moddasining 80 foizini tashkil etib, uni oziqali 
qiymatini – pishirganda ezilishi va yaxshi pishishini ta’minlash bilan birga, texnik 
qayta ishlashda xom ashyo sifatida foydalanishga xos xususiyatlarini belgilaydi. 
Kartoshka kraxmal donachalari boshqa o‘simliklarnikiga nisbatan yirikroq (0,05 
dan 0,1 mk gacha) bo‘lib 65
0
S gacha qizdirilganda oson yelimlashadi va 
yopishqoqligi oshadi. 
Kraxmal inson oshqozon-ichak yo‘llarida oson hazm bo‘ladi. Pishirilgan 
tuganak tarkibidagi kraxmalni 90 foizga yaqini hazm bo‘ladi. U yuqori kalloriya (1 
g mk 4 kkal) berishi va inson organizmida 1 g kraxmal parchalanganida 16,75 kDj 
quvvat hosil qilishi bilan boshqa moddalardan farq qiladi. 1 kg kartoshka 700-830 
kkal quvvat berish xususiyatga ega. Kraxmal tarkibini 50-100 mg% fosfor tashkil 
etadi va unda oz miqdorda lipidlar va boshqa birikmalar ham bor. 
Kartoshka tuganagi tarkibida turli xildagi vitaminlar: (100g xom massasiga 
nisbatan g da) RR-0,04-2,0, V
1
-0,05-0,12, V
2
-0,01, V
6
-0,08-0,22, R-1,3 pantoten 
kislotasi, 0,2-0,3 karotin (provitamin A)-0,05 va oz miqdorda K,I,D,Ye vitaminlari 
mavjud. Tuganak tarkibida vitamin S miqdori 10-30 mg foizni tashkil etadi va 
ayrim hollarda 50 mg ga yetadi. Ayniqsa yetilmagan yosh tuganaklar vitamin S ga 
boy bo‘ladi.
Nag‘matak, qoraqat, shirin qalampir mevalari va ko‘kat sabzavotlarning 
barglarida vitamin S ko‘pligiga shubxa yo‘q. Ammo, bu mevalar va sabzavotlardan 
bir kunda qancha iste’mol qilamizu va kartoshkadan qanchaligini taqqoslaydigan 
bo‘lsak, kartoshka inson oziqasi ratsionida, qanday o‘rin egallashi yaqqol ma’lum 
bo‘ladi. Inson 300 g. kartoshka iste’mol qilsa sutka mobaynida talab qilinadigan 
vitamin S miqdorini uchdan ikki qismini, vitamin V
1
ni 17,5% va vitamin V
2
ni 5% 
bilan organizmni ta’minlaydi. Tuganaklarning qishki saqlanishida tarkibidagi 
vitaminlar 2-3 marta kamayadi. Po‘sti artib pishirilgan kartoshka vitamin S ni 25%, 
artilmaganida esa 20% yo‘qotadi. V
1
, V
2
, V
6
, RR vitaminlari va pantoten kislota 
miqdori karam, sabzi, bodring, olma va ko‘pchilik sabzavotlar hamda mevalarga 
nisbatan kartoshkada ko‘p. 
Kartoshka bo‘yicha Yevropa assotsiatsiyasi taom va masalliqlar tayyorlashga 
yaroqli kartoshka xillarini quyidagi klassifikatsiyaga bo‘lishni taklif etgan: 

A – salatbop (eti qattiq, ezilib ketmaydi);
 

V – biroz eziladigan, turli xildagi taomlar tayyorlashga yaroqli (biroz 
qumoqli, eti o‘rtacha qattiq);
 

---

24 

S - qumoq-qumoq (qumoqligi o‘rtacha darajada, eti sezilarli darajada 
yumshoq, pishirganda eziladi);
 

D – juda qumoq-qumoq (to‘liq eziladi, qumoqligi yuqori va eti 
yumshoq).
 
A xili asosan konservalash va qaynatib iste’mol qilishda ishlatiladi 
(konservalanganidan salat ham tayyorlanadi); V va S xillari chisplar, french-fri va 
pyure tayyorlashga ajratilgan; D- xilidan faqat pyure (bo‘tqa) tayyorlanadi. G‘arbiy 
Yevropa mamlakatlari kulinariyasida kartoshkani V xilidan,boshqa mamlakatlar 
xalqi asosan V va shu bilan birga S hamda D – xillaridan foydalanadilar.