B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

4.4. MAKTAB TASVIRIY SA N ’ATINING
DASTUR VA DARSLIKLARI
T a sv iriy s a n ’a t dasturlari
D a s t u r — m a ’lum bir fanning o 'q u v m ateriallarini o ‘z ichiga 
olgan, uni sistemali o'qitishda yordam beradigan m etodik va nazariy 
m av zu lar va ularning m a z m u n i yoritilgan ilmiy q o 'lla n m a d ir.
D asturlar m ak tab larnin g boshqaruvchilari va o 'q u v fanining 
o'q itu v chilari u c h u n m o'ljallanadi. D a stu r Davlat o 'q u v rejasidagi 
o 'q u v soatlari asosida o 'q i tila d ig a n f a n n in g t o 'l a m a z m u n in i
„sistem alilik" asosida o'qitish im koniyatini bera oladigan davlat 
hujjati hisoblanadi.
D a stu r o 'q itiladigan fan sohasidagi tajribali uslubchi olim lar 
va m utaxassislar to m o n id a n tuziladi.
Respublikamizda mustaqillikka q adar fanlar Rossiya maktablari 
u c h u n tayyorlangan dasturlar asosida o 'q itila r edi. Hozirgi kunda 
m aha lliy va milliy m a te ria lla r asosida yangi d a s tu rla r tuzildi, 
ular asosida o 'q itila boshlandi.
1 9 9 0 - yillarda R .H asano v , B.Oripov, H .E g am o v , N .A b du l- 
layev, S .B ulatovlar to m o n i d a n bir n e c h a variantdagi dastu rlar 
tuzilgan edi. Lekin bu dastu rlar bugungi kun talabiga jav o b bera 
o lm a y qoldi. H a r bir d a s tu rg a o 'q i tu v c h i ijodiy y o n d a s h is h i, 
y a ’ni m utaxassis-o'qituvchi m aterialni o 'z sharoitiga moslashtirib, 
sh un ga m os ish rejasini tuzib olishi m u m k in .
T a sv iriy s a n ’a t d arsliklari
M a ’lumki, 70- yillargacha o 'z b e k m aktablari u c h u n tasviriy 
s a n ’at darsliklari b o 'lm a g a n . O 'zb ek isto n ga R S F S R m aktablari 
u c h u n tayyorlangan ayrim tasviriy s a n ’at o 'q u v q o i la n m a l a r i g in a
kelib tu ra r d i. R S F S R m a k ta b la r i u c h u n h a m tasviriy s a n ’at 
darsliklari 60- yillardan boshlab yaratila boshlandi.
137

---

O 'z b e k isto n d a darslik yaratishga a n c h a kech kirishildi. 1970- 
yildan boshlab, O 'z b e k isto n d a tasviriy s a n ’at b o 'y ic h a dastlabki 
„sinov" darsliklari yaratila boshlandi. R .H asanov va A.Jilsovalar 
t o m o n i d a n 1970- yili 1- s in fla r u c h u n , 1 9 7 4 - yili 2 - s in fla r 
u c h u n , 
1976- yili 3 - sinflar u c h u n „Tasviriy s a n ’a t" darsliklari 
c h o p etildi. 1977- yilda R .H asano v , B.Oripov, A .Isoxo'jayevlar 
to m o n id a n 4 - sin f u c h u n „Tasviriy s a n ’a t" darsligi yaratildi. Bu 
darsliklar b ir n e c h a b o r q ayta c h o p etildi. D arsliklar tasviriy 
s a n ’at darslari sam aradorligini oshirishda yaxshi natijalar beradi. 
M a z k u r d arsliklar q o r a q a lp o q tilida h a m n a s h r etildi. Darslik 
d a s tu r aso sid a sistem ali bilim b erish n i o ' z oldiga vazifa qilib 
q o 'ygan. Bu darsliklardan o 'q u v c h in in g o 'z i h a m mustaqil foy- 
d a la n a olishi m u m k in .
D arslik y o z is h n in g im k o n iy a ti b o 'l m a g a n h o lla rd a u n in g
o 'rn ig a o 'q u v q o 'lla n m a la r h a m yaratiladi.
Bulardan tashqari, O 'zbek isto n m aktablari u c h u n R .H a sa n o v
va H .E g a m o v la rn in g 1 - 4 - sinflar u c h u n bir q a to r o 'q u v q o 'l -
lanm alari h a m c h o p etildi.
M etodik q o 'lla n m a la r d a tasviriy s a n 'a tn in g o'qitilishidagi eng 
m u h im m u a m m o l a r va m asalalar turli nuqtayi n azard a n tahlil 
etib beriladi. O 'q u v c h ila r bilimini b ah o lash , tasviriy s a n ’a tn in g
45 m inutli dars m ash g 'u lo tlarin i tashkil etish, o 'tkazish, ularni 
sistemali takom illashtirib borish asosida dars va m ashg'ulo tlarn i 
o 'tk az ish , ularda o 'q u v c h ila rg a berilayotgan bilim va m alakalari- 
n in g
s a m a r a d o r lig ig a e ris h is h n in g e n g z a m o n a v iy uslublari, 
m oh iyati va m a z m u n i ish tajribalari ilmiy ta d q iq o tla r asosida 
izohlab beriladi.
B u n d a n t a s h q a r i, m e to d ik q o 'l l a n m a l a r d a tasviriy s a n ’at 
darslari u c h u n o 'q u v - d i d a k t i k s h a ro itn in g yaratilishi, tasviriy 
s a n ’at t a ’lim in i n g p e d a g o g ik h o la ti, o 'q u v c h i l a r d i q q a t in i n g
psixologik asosi, o 'q u v c h ila r bilimini an iq lashning b a h o m e z o n -
lari, m ahalliy va c h e t ellar tasviriy s a n ’at m ateriallaridan foyda- 
lanish m ez o ni, tarbiyaviy ishlarning m ohiyati, m a z m u n i, m a k ­
tabda tasviriy s a n ’a td a n beriladigan bilim va m alakalam ing didaktik 
talablari kabi o 'q u v - ta r b iy a tiz im ining eng dolzarb m u a m m o la ri 
ilmiy jih a td a n tahlil qilib beriladi.
138

---

Xullas, bugungi k u n d a m a k ta b d a tasviriy s a n ’a tn in g o 'q i -
tilishi, m a s h g 'u l o tl a r n i n g ta k o m illa s h tir ib borilishi va d a rsla r 
samaradorligiga erishishning q a to r m etodik asoslari ishiab chiqilgan 
bo'lib, ular asosida m ak tab tasviriy s a n ’at o'qituvchilari o 'z larining 
tasviriy s a n ’at darslari sam aradorligini oshirish im koniyatlariga 
egadirlar.