Zokirjon saidboboyev

10. 
Shayboniylar, ashtarxoniylar davlatlari
va Xorazmning siyosiy va iqtisodiy geografiyasi
(XVI-XVIII asrning birinchi yarmi)
Dashti Qipchoqdan bostirib kelgan Shayboniyxon boshliq 
qo‘shinlar qariyb 10 yil (1501-1510 yillar) ichida Sirdaryodan 
Markaziy Afg£onistongacha b o ‘lgan hududlarni, jum ladan 
temuriylaming Movarounnahr va Xurosondagi barcha mulklarini 
qo'lga kiritdilar. 1510 yili Shayboniyxon Eron shohi Ismoil I 
bilan bo‘lganjangda yengilib, qatl qilindi. Xuroson Ismoil I qo‘liga 
o‘tdi.
Movarounnahrni shayboniy avdodlari o ‘z qo‘llarida saqlab 
qoldilar. Muhammad Shayboniyxon vafotidan keyin Ko'chkun- 
chixon (1510-1531 yillar) va Abu Sa’id (1531-1533 yillar) 
davrida M ovarounnahr va Xurosonda markaziy hokimiyat 
zaiflashib, amirlar va sultonlar o ‘rtasida nizo kuchaydi. Bu 
paytda Xorazm mustaqil davlat bo‘lib ajrahb chiqdi va Turkiston 
yerlari parchalandi. 0 ‘zaro urushlarga birmuncha barham 
bergan Shayboniyxonning ukasi Mahmud Sultonning o ‘g‘li 
Ubaydulla Sulton 1512 yilda Buxoro hukmdori bo‘lgan bo‘lsa, 
1533 yildan butun markazlashgan o ‘zbek davlatining oliy 
hukmdori etib saylandi. Ubaydullaxon poytaxtni Samarqanddan 
Buxoroga ko‘chirdi.
Shayboniylar o‘rtasidagi o‘zaro urushlar natijasida Mova­
rounnahr ikkiga bo‘linib, mustaqil Xiva xonligi ajralib chiqdi. 
Shayboniylardan Abdullaxon II hukmronligi davrida (1557-1598 
yillar) Movarounnahrda feodal tarqoqliklarga barham berilib, oltin 
va kumush tangalar zarb qilindi, karvonsaroylar, sug‘orish inshoot- 
lari (Abdullaxon bandi) qurildi. Buxoro mamlakat markaziga 
aylandi. Abdullaxon II vafotidan keyin taxtni egallagan shaybo-
128

---

niylaming so'ngi vakili Abdulmo‘min feodal zodagonlar tomonidan 
o'ldirildi.
Shayboniylardan keyin Buxoro taxtini egallagan sulola —