Zokirjon saidboboyev

3. 0 ‘rta Osiyoning qadimgi xalqlari
va davlat birlashmalari
0 ‘rta Osiyo h u d u d id a yashagan qadim gi q ab ilalar 
uyushmalari haqida aniq fikrlar mavjud emas. Shunday bo‘lsa- 
da, miloddan awalgi VI-V asrlarda o‘lkamizda istiqomat qilgan 
yirik qabila uyushmalarining joylashgan hududlarini aniqlash 
imkoni bo‘lgan.
Ulardan eng yirigi 
sak 
qabilalari bo'lib, ular uchta qabilaviy 
birlashmadan tashkil topgan: 
xaumavarka saklari, tigraxauda
saklari va tiaytaradaraya saklari.
Xaumavarka saklari asosan 0 ‘rta Osiyoning shimoli-sharqiy 
qismida joylashgan bo‘lgan.
Yirik qabilalardan yana biri tigraxauda saklari (o‘tkir bosh 
kiyimli saklar) bo‘lgan. Antik davr tarixchilari tigraxauda 
saklarini massagetlar bilan ham tenglashtirganlar. Bu qabila 
birlashmasi miloddan awalgi VI-V asrlarda G ‘arbiy Osiyoning
80

---

juda katta hududida: Amudaryoning quyi oqimlaridan hamda 
Sirdaryoning o‘rta va quyi oqimlaridan to Orol dengizining 
shimoligacha bo'lgan bepoyon cho‘llarda ko'chib yurganlar 
(sak-massagetlarning asosiy qismi dastawal Orol dengizining 
janubi-sharqida, Oks (Amudaryo) va Yaksart daryolarining 
oralig'ida joylashgan bo'lgan). Miloddan awalgi IV-III asrlarda 
ularning hududi birmuncha kengayib, Kaspiy dengizining 
janubi-sharqiy sohillaridan to Qozog‘istonning markaziy 
mintaqalarigacha bo'lgan katta kengliklarda ко‘chib yurganlar. 
Antik davr muallifi Strabon o ‘zidan oldingi tarixchilarning 
asarlaridan foydalanib: „
Kaspiy dengizidan boshlab k o ‘pchilik
saklar dayl deb ataladi, bulardan sharqda yashovchi qabilalar
massagetlar va saklar deb nomlangan, qolganlari esa umumiy
nom bilan skiflar deb atalgan“,
— deb yozgan. Strabon bu 
axborotida sak-massagetlaming hududi naqadar keng bo‘lganligi 
bilan bir vaqtda ularning jamoa hayotini ham tasvirlab, bir 
qancha qabilalar va qabila ittifoqlaridan yirik etnik uyushma 
tuzilganligini ham aniq'ko‘rsatadi. 0 ‘sha davrlarda massaget 
saklari yirik qabila uyushmasi bo‘lib, tarkibiga bir necha qabila 
uyushm alari, jum ladan,