Tibbiyot instituti talabalari uchun

Metil spirti
(metanol, yog’och spirti) rangsiz tiniq suyuqlik bo’lib, ishlab 
chiqarishning har xil sohalarida, laboratoriya amaliyotida keng qo’llaniladi. Ular 
oksidlanish qaytarilish jarayonlarida qatnashuvchi biologik katalizatorlar bo’lgan 
C va B
1
vitaminlarining kuchli emirilishi natijasida to’qimalarda nafas olishning 
kuchli buzilishiga sababchi bo’ladi. Metanolning oksidlanish jarayoni etil spirtiga 
qaraganda ancha sekinroq bo’ladi. Shuning uchun ham uning organizmda uzoqroq 
bo’lishi zaharlik ta’sirini oshiradi. Ozgina dozada (30 g dan 100 g gacha) ham 
zaharli bo’lib, ba’zan 400-500 g ichilganda ham oqibati yaxshi bo’lishi mumkin.
Metil spirti bilan zaharlanishning 3 xil shakli farqlanadi: 1) engil; 2) 
oftalmik; 3) og’ir-tarqaluvchan shakllari.
Engil shaklida oddiy mastlikning ayrim belgilari (ko’ngil aynish, qusish, 
bosh og’rig’i, ba’zan hushini yo’qotish) kuzatiladi. Bir necha kun o’tgach, belgilari 
o’tib ketadi, jabrlanuvchining holati yaxshilanib, sog’ayib ketishi mumkin.
Oftalmik shaklida yashirin davridan keyin ko’rish qobiliyatini buzilish 
belgilari (tumanlanish, ko’zining oldi turlanishi) paydo bo’lib ko’zi umuman 
ko’rmay qolishi mumkin.
Og’ir, tarqaluvchan shaklida 50-foizgacha o’lim sodir bo’ladi. Bunda 
yashirin davridan keyin tezlikda komatoz holati rivojlanib hushini yo’qotadi. 
Tashqi va ichki tassurotlarga reaktsiyasi yo’qoladi; yurak va nafas olish faoliyati 
buzilib ko’karish, ba’zan talvasalanish ko’zga tashlanadi. Zaharlanishdan keyin 2-3 
sutka ichida o’lim sodir bo’ladi.
Metil spirti bilan zaharlanish belgilari ancha xarakterlidir. Biroz davom 
etgan mastlikdan keyin odatda yashirin davri bir necha soatdan to bir sutkagacha 
davom etadi. Bu davrda zaharlangan kishi o’zini nisbatan yaxshi sezadi. Keyin 
zaharlanishning birinchi belgilari paydo bo’la boshlab, tezlikda uning ahvoli 
progressiv og’irlashadi. Kuchli bosh og’rishi, hushini xiralashuvi, psixomotor 
ko’zg’alish, ko’ngil aynishi, qusish, qornida kuchli og’riq paydo bo’ladi. 
320

---

Zaharlanishning xarakterli belgisi ko’rish qobiliyatining buzilishidir. O’lim bir 
necha soatdan keyin, ko’pincha 2-3 sutkada kuzatiladi.
Metanol bilan zaharlanib o’lgan murdani kesib ko’rilganda hech bir 
xarakterli o’zgarish topilmaydi. Ichki organlarning kuchli to’laqonligi, ularda ko’p 
miqdordagi tarqalgan mayda qon quyilishlar, bosh miyaning kuchli shishishi, miya 
stvol qismiga o’choqli qon quyilish, shish va distrofik o’zgarishlar topiladi. 
Zaharlanish cho’zilganda miokard, jigar, buyrakda distrofik o’zgarishlar, ko’rish 
nervi tolasining atrofiyasi, ba’zan bosh miya yarim sharlarida simmetrik yumshash 
o’choqlari ko’rinadi. Metanol sekin oksidlanish xususiyatiga ega bo’lgani uchun 
uni qabul qilingandan 3-5 kun davomida qonda va ichki organlarda topilsa, 
siydikda esa to 3 sutkagacha muddatda aniqlanilishi mumkin.