Tibbiyot instituti talabalari uchun

Fenol (karbol kislotasi) bilan zaharlanish
vodorod ionlariga 
parchalanmasdan organizmga butun molekulasi bilan ta’sir ko’rsatadi. Organizmga 
parlarini hidlaganda ovqat hazm qilish trakti, , shuningdek jarohatlanmagan teri 
orqali kiradi.
Fenol mahalliy ta’sir ko’rsatib, to’qimalarni suvsizlantirib, oqsillarni 
uyushtiradi va juda tez so’riladi. Uning ta’sirida gemoglobin o’zgarmasdan qon 
uyushib qoladi. U ko’pincha markaziy nerv sistemasiga kuchli ko’zga tashlanuvchi 
ta’sir ko’rsatadi.
Karbol kislotasini ichki qabul qilishda qizilo’ngach yo’li bo’ylab va 
oshqozonida kuchli og’riq, qusish paydo bo’lib, og’riqni qoldirish ta’siri tufayli 
305

---

og’riq tezlikda to’xtaydi. Biroq zaharli moddaning umumiy ta’sir qilish belgilari 
(qo’zg’alish, tana haroratining pasayishi, talvasalanish, nafas olish va qon 
aylanishining kuchli buzilishi, hushini yo’qotish) tezda kuchayadi. O’tkir hollarda 
birinchi soat ichida ko’pincha o’lim sodir bo’ladi.
Murda yorib ko’rilganda til, xalqum, qizilo’ngach shilliq pardasida oqimtir 
kulrang quruq qattiq qoplamalar kabi xarakterli o’zgarishlar ko’rinib, oshqozoni 
kuchli qisqargan, uning shilliq pardasi zichlashgan, sinuvchan, oqish kulrang tusga 
kirganligi ko’zga tashlanadi. Oshqozonda bo’lgan narsalardan fenolning hidi 
sezilib turadi. Suyuq karbol kislotasining o’ldiruvchi dozasi 10 ml ga yaqinligi 
aniqlangan.
Sud-tibbiyoti amaliyotida fenol birikmalaridan – krezol va lizol bilan 
zaharlanishlar tez-tez uchrab turadi. Ularning asosiy toksik xususiyatlari bu yog’da 
tez eruvchanligi sababli zarralanmagan teri orqali qonga so’rilishlari mumkin.
13.5. Destruktiv zaharli moddalar bilan zaharlanish
Bu moddalarga og’ir metallar va ularning tuzlari, xlororganik 
yadoximikatlar, margumush, simob va uning birikmalari, fosfor hamda boshqalar 
kiradi. Ularning barchasi tushgan joyida qitiqlovchi va kuydiruvchi ta’sir 
ko’rsatibgina qolmasdan, balki har xil ichki organlarda kuchli darajada distrofik, 
hatto nekrotik o’zgarishlar bilan xarakterlanadi. Bu guruhdagi ayrim zaharli 
moddalar markaziy va periferik nerv sistemasi hamda kapillyarlarni ham 
jarohatlaydi.