Tibbiyot instituti talabalari uchun

10.9 O’qsiz patrondan otilganda jarohatlanish
Tirab yoki juda yaqin masofadan o’ksiz patron bilan otilganda og’ir va hatto 
o’limga olib keluvchi jaroxatlanishlar kuzatilishi mumkin. Bunda sodir bo’ladigan 
kattagina jarohatlanishlar o’q dori gazlarining yuqori bosimi va ularning katta 
harakat tezligi tufayli sodir buladi. Bunda o’q dori gazlarining stvoldan uchib 
chiqish tezligi 1000 m/sek va undan yuqori, bosimi esa 2000-3000 atmosferagacha 
borib etadi. Bunday jarohatlanishlar odatda to’satdan sodir bo’lib, bu o’q dori 
gazlarining emiriluvchi ta’siri bilan bog’liq bo’ladi.
Ko’pincha bunday jarohatlanishlar sahnada spektakllarni ko’rsatish paytida 
kuzatiladi.
10.10. Yasama qurollari va defektli qurollardan jarohatlanish
Ba’zan uzun stvolli qurollarni olib yurish oson bo’lishi va yashirish uchun 
ularning stvoli (miltiq, karabin, ovchi miltig’i) kesib tashlanadi. Bunday defektli 
qurollarga kesilgan qurol deyiladi. Bunday qurollarning ballistik xususiyati 
buziladi. Bunda o’qni pardasi yorilgani uchun o’q ko’pincha yumaloqlanib uchadi 
va kattagina yirtilgan yara hosil qiladi.
Agar o’k pardasi tanaga tekkuncha yorilgan bo’lsa bitta otilishda bir necha 
kirish teshigi hosil bo’lganligi ko’zga tashlanadi. Bu jihatdan u sochmali o’qdan 
jarohatlanishni eslatadi. O’q odam tanasida yorilganda esa bir necha chiqish teshigi 
ko’rinadi, ammo kirish teshigi faqat bitta bo’ladi. Miltiq stvolining qisqarishi 
tufayli otishdagi qo’shimcha faktorlar (alanga, qurum, o’q dori zarrachalari) esa 
anchagina uzoqroqqa uchadi.
Yasama qurollar ham juda xilma xil bo’ladi. Ko’pincha u tutqichga 
biriktirilgan va bukilgan metalldan yasalgan naychadan iborat bo’lib, bu 
naychaning ichiga o’q dori, gugurtning boshi va kinolenta solinib pij (karton, latta 
197

---

yoki kigiz parchasi) bilan yopiladi, keyin esa qo’rg’oshin, mix bo’lagi va 
toshchalar solib o’qlanadi. Naychadagi teshik orqali portlovchi modda yoqiladi va 
natijada odamni o’ldirish qo’vvatiga ega bo’lgan otilish kuzatiladi. Ba’zan otish 
paytida yasama qurol yorilib ketishi va natijada otuvchi kishini jarohatlashi va 
hatto o’ldirishi ham mumkin.
Yasama qurollardan jarohatlanish xarakteri ham xilma xildir. U yasama 
qurolni tuzilishi, kattaligi va o’k sifatida foydalanuvchi predmetlar va zaryadning 
tarkibiga bog’liqdir. Odatda yasama qurollardan so’qir yara sodir bo’ladi. O’qning 
o’ziga xos xususiyatlariga qarab yasama qurollardan foydalanilgan bo’lishi 
mumkinligi tug’risida taxmin qilishga asos bo’ladi.
Yasama qurollardan jarahotlanishda o’q otar qurollaridan jarohatlanish 
singari voqea sodir bo’lgan joyni kuzatish va qidiruv tajribasini o’tkazish katta 
ahamiyatga egadir. Masalan, bir holatda uyning zinapoyasida murda jasadi topilib, 
uni ko’zdan kechirilganda orqasida sochmali quroldan otilgan kattagina yara 
borligi aniqlanadi. Ko’zdan kechirishda uy yopiq, derazalari butunligi ma’lum 
bo’ladi. Sinchiklab qaralganda osilgan kerosinli chiroq yonida og’zi bilan erga 
qarab osilgan ikki stvolli ovchi quroli ko’zga tashlanadi. Stvolning bir kanalida 
otilgan gilza, ikkinchisida esa o’qlangan patron borligi aniqlaniladi. Bunda otilish 
stvol kanalidagi patronning yonib turuvchi kerosinli chiroq issiqligi ta’sirida sodir 
bo’lganligi haqida taxmin qilinadi. Buni tergov tajribasi bilan isbotlaniladi.
Sud tibbiyoti adabiyotlarida ayrim hollarda quyosh nurlarining ta’sirida 
qurolning kuchli qizib ketishi tufayli o’z o’zidan otilish hollari sodir bo’lishi 
yozilgani ham bizga ma’lum.