O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

To’g’ri nafas olish va nafas chiqarish ustida ishlash
. Tarbiyachi 
so’zlashganda to’g’ri nafas olib, uni to’g’ri chiqishi nutqning jarangdor, 
ohangdor bo’lishiga yordam beradi. U normal holdagi ovoz va 
tovushning hosil bo’lishini ta'minlaydi, nuqning bir xilligi va 
musiqaviyligini saqlaydi, nutqring mazmundorligiga qarab ovoz kuchi 
va balandligini o’zgartirish imkonini beradi. Nutq jarayonida to’g’ri 
nafas chiqarishda kamchiligi bo’lgan tarbiyachi doimiy ravishda to’g’ri 
nafas chiqarishga yordam beruvchi quyidagi mashqlarni bajarib borishi 
zarur. 
Ohang ustida ishlash.
Ohang deganda - sof, aniq, ravshan nuqni, 
tovush talaffuzini tushunamiz. Yaxshi ohangni hosil qilish uchun 
artikulyatsiya apparati a'zolarining harakatlarini takomillashtirish va 
mustahkamlash kerak. Buning uchun pastki jag’, til, lablar harakatini 
rivojlantiruvchi maxsus mashqlarni bajarish ko’zda tutiladi. Pastki jag’ 
muskillari 
harakatini 
rivojlantirish 
uchun 
tarbiyachi 
quyidagi 
topshiriqlarni bolalarga bajatirishi mumkin: 

---

111
1. Pastki jag’ni tishlar orasidagi oraliq ikki barmoq kengligida 
bo’lguncha erkin ravishda qo’yib yuborish. 
2. Bir nafas chiqarishda unli tovushlarni talaffuz etish. 
3. Unli tovushlarga ovoz qo’shib aytish. 
Nutq orfoepiyasi ustida mashq qilish
. Nutq, orfoepiyasi ustida 
mashq qilish, nutqning adabiy talaffuzini o’zlashtirish juda murakkab 
jarayon hisoblanadi. Chunki talaffuz har doim ham foyda talabi asosida, 
ya'ni adabiy til me’yori talablari darajasida bo’lmaydi. Shuning uchun 
ham adabiy til me’yolari darajasidagi nutqni suxandonlardan, badiiy 
so’z ustalaridan, namunali madaniy nutqqa ega bo’lgan kishilardan 
o’rganish kerak. Ularning nutqlariga taqlid qigsish lozim. Agar ayrim 
so’zlarning to’g’ri talaffuz etilishiga, urg’ularning ishlatilishiga shubha 
bo’lsa, lug’atdan foydalanish shart.