O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

Tarbiyachi nutqining aniq, oddiy bo’lishi, fikrlar izchillik 
bilan bir-biriga bog’lanib, tushunarli ifodalanishi
. Bolalar tarbiya 
ichidan, kattalardan tovush va so’zlarni to’g’ri talaffuz etishni 
o’rganibgina qolmasdan, balki tinglagan ertak va hikoyalarining 

---

109
mazmunini aniq qiziqarli tarzda qayta hikoya qila olishga,
tevarak-atrofni kuzatish natijasida olgan taassurotlarini so’zlab berishga, 
o’z fikrlarini ketma-ketlik bilan bayon etishga, xulosalar qilishga ham 
o’rganadilar. 
Nutqda bildiriladigan mazmunni bolalarga tushunarli, qiziqarli, 
bo’glangan holda yetkaza olish tarbiyachi nutqining zaruriy 
xususiyatlaridan hisoblanadi. Tarbiyachi fikrini ketma-ketlik bilan 
bayon etishi, o’z nutqini tushunarsiz so’zlar, murakkab va uzun jumlalar 
bilan qalashtirib tashlamasligi kerak. Agar tarbiyachiniig nutqi qisqa 
jumlalardan iborat bo’lsa, uni bolalar oson o’zlashtiradilar. Aksincha, 
nutqdagi jumlalar uzundan-uzoq bo’lsa, nutqning mazmunini tushunib 
olish juda qiyin bo’ladi. 
6. 
Tarbiyachi lug’atining boy bo’lishi
. Tarbiyachi o’z nutqida 
so’zlarni to’g’ri va aniq ishlata olsa, u holda uning nutqi bolalarga 
tushunarli bo’ladi. O’zbek tilining lug’ati juda ham boy, u doimo yangi 
so’zlar bilan to’ldirib boriladi, iste'moldan chiqdan so’zlar yo’qolib 
boradi. Tarbiyachi bolalar bilan nutqiy muloqtda bo’lganda, ularning 
yoshini hisobga olib, ona tilining lug’at boyligidan keng foydalanmog’i 
lozim. 
Tarbiyachi bolalar bilan so’zlashganda adabiy tildagi so’zlarni 
ishlatishi, qo’pol, iste'moldan chiqqan so’zlarni ishlatmasligi kerak. 
Tarbiyachining lug’ati qanchalik boy va rang-barang bo’lsa, uning nutqi 
shunchalik aniq-ravshan bo’lib, bolalar shunchalik ko’p so’zlarni 
o’zlashtirishlari mumkin. 
Xulosa qilib aytganda, tarbiyachining hikoyasi to’liq, chiroyli, 
so’zlari to’g’ri tanlab olingan, grammatik tomondan to’g’ri shakllangan, 
mazmunli ifodali, mantiqan bog’langan bo’lishi kerak.