O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

o
tovushini so'zning 
o'rtasida kelayotganini bilib oladilar. Masalan, 
o
tovushi birinchi 
bo'g'inda, ba'zan ikkinchi bo'g'inda, so'zning o'rtasida kelayotganini 
tushunadilar. Bolalar mashq qilganlaridan so'nggina tarbiyachi ularga 
o
bilan boshlanadigan o'rtoqlarining ismini o'ylab topishlarini, so'ngra 
o
tovushi so'zning o'rtasida va oxirida keladigan ismlarni mustaqil o'ylab 
topishlarini taklif qiladi. Shunday qilib, tarbiyachi mashg'ulot davomida 
bolalarni tovushlarni to'g'ri talaffuz qilishga, uni aniq eshitishga va bu 
tovushlarni so'zlardan topa olishga o'rgatib boradi. Shundan so'nggina 
bolalarga 
o
harfi ko'rsatiladi. 
Bolalarning bilimlarini tekshirish uchun tarbiyachi quyidagi 
usuldan foydalanadi. 
Tarbiyachi 20 x 12 sm kattalikdagi kartochkaga bolalarga tanish 
bo'lgan unli va undosh tovush boshida keladigan narsalarning: mix, 
shar, soat, nok, paypoq, radio, lola, archa, uzum, igna, olma va 
hokazolarning rasmlarini yopishtiradi. Har bir rasm yopishtirilgan 
kartochqaning ostiga harfni solib qo’yish uchun cho'ntakcha qilinadi 
(qog'ozdan cho'ntakcha qilib yopishtiriladi). Mashg'ulot vaqtida rasmli 
kartochkalar doskaga ilib qo’yiladi. Bolalar oldidagi xat jildlarining 
ichidan barcha harflarni olib, stol ustiga: chap tomonga unli 
tovushlarni, o'ng tomonga undosh tovushlarni qo’yadilar. 
Tarbiyachi shunday deydi: - Men hozir sizlarga rasm ko'rsataman, 
sizlar esa ovoz chiqarmay, uning nomini bildiradigan so'zning birinchi 
harfini ko'rsatasizlar. Shundan so'ng birortangiz doskaga chiqib, rasm 
tagidagi cho'ntakka kerakli harfni qo’yasiz. 
Shu tariqa bolalarning tovush va harf haqidagi bilimlari 
tekshiriladi. 
Tarbiyschi shu tariqa navbatdagi mashg'ulotda bolalardan jadval 
bo'yicha o'rganilgan tovush va harg’larni takrorlatadi va yangi undosh 
tovush (reja asosida) bilan tanishtiradi. Shunday qilib, tovushlarni 
o'rganish bo'yicha o'zbek tilidagi barcha tovushlar uchun jadval beriladi. 
Tarbiyachi har bir mashg'ulotda o'rganilishi lozim bo'lgan tovushga 
qarab, tegishli jadvaldan foydalanadi va har bir mashg'ulotda shu 
suratlarning nomini aytishni, nomini ifodalovchi so'zlarni bo'g'inlarga 
ajratish, uni so'zning qayerida eshitilayotganini topa olish mashq 
qildirib boradi, bu esa bolalarni o'z nutqlarini analiz va sintez qilishga 
o'rgatishga, fikrlash qobiliyatlarini o'stirishga katta yordam beradi. 

---

83 
Bolalar tovush va harflarni quruqdan quruq yodlab olmay, uni 
ongli ravishda o'zlashtirib boradilar. Bolalarni o'zbek tilidagi barcha 
tovush va harflar bilan tanishtirilgach, unli va undosh tovushlar 
ishtirokida bo'g'in va so'z tuzishga o'rgatiladi. Masalan, tarbiyachi