O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Profilaktikasi
. Brutsellyoz odamga hayvonlardan (asosan chorva 
mollaridan) yuqishligini yuqorida aytib o‗tdik. Shunday ekan, profilaktikani 
avvalo chorva mollari orasida amalga oshirish samarali natija beradi. Shu 
maqsadda barcha chorva mollarini muntazam ravishda brutsellyozga tekshirib 
borish va brutsellyozga gumon qilingan va kasallangan mollarni ajratib, 
tegishli choralar ko‗rish zarur. 
O„LAT (TOUN, CHUMA) 
Toun – o‗ta xavfli, karantin yuqumli kasalliklardan hisoblanib, kuchli 
intoksikatsiya, limfa tugunlarini seroz-gemorragik yallig‗lanishi, o‗pka va boshqa 
a‘zolarning zararlanishi bilan kechadigan kasallik xisoblanadi. 
Toun odamzodga qadim zamonlardan ma‘lum. Ilgari vaqti-vaqti bilan toun 
epidemiyalari uchrab turgan. Hatto pandemiya holatida ham kuzatilgan.Tarixda 3 
ta pandemiya bo‗lgani ma‘lum. Epidemiyalar davrida qishloqlar aholisi yoppasiga 
qirilib ketganligi haqida ma‘lumotlar bor. Odamlar vahimada uy-joylarini tark etib, 
yangi joylarga ko‗chib ketishgan. Shu tariqa toun epidemiyasi o‗lkama-o‗lka 
tarqalib ketgan.Toun qo‗zg‗atuvchisini (1878) G.N.Minx topgan, bundan habarsiz 
A.Yersen va Sh.Kitazatolar (1894) ham aniqlagan. 
Etiologiyasi
. Kasallik qo‗zg‗atuvchisi toun mikroblari – iersiniya pestis. 
Ularning uzunligi 1-1,5 mikron, eni 0,5 mikron bo‗lib, gramm manfiy, tuxumga 
o‗xshash tuzilishga ega. Mikrob tanasi nozik parda — kapsula bilan o‗ralgan. 
Bo‗yalganda mikrob qutblari to‗q rangda bo‗yaladi. 
Toun mikroblari oddiy ozuqa muhitlarida o‗sadi. 25-30°C xarorat va pH 6.9-
7.2 bo‗lgan muhit qulay sharoit xisoblanadi. Tashqi muhitda toun mikroblari 
turg‗un. Past xaroratda oylab saqlanadi. 25-30°C da hatto ko‗payishi mumkin. 
Mikrob bilan ifloslangan kiyim-kechak va ashyolarda, bemor balg‗ami yoki undan 

---

247 
ajralgan yiringda bir necha oygacha saqlanib turadi. Lizol, karbol kislotasi, 
formalin, xloramin kabi dezinfeksiyalovchi moddalar ta‘sirida tez nobud bo‗ladi. 
80
0
C gacha qizdirilganda 5 daqiqada, 100°C da bir necha soniyada o‗ladi.