O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

 
 
 
 
QIZILCHA
 
Qizilcha – 
o‗tkir yuqumli kasallik bo‗lib, yuqori nafas yo‗llarining bir oz 
kataral yallig‗lanishi, qizamiqqa o‗xshash toshmalar toshishi, periferik limfa 
tugunlarining (ayniqsa ensa tugunlarini) kattalashuvi bilan izohlanadi. 
Ayrim tadqiqotchilarning (B.A.Libod, 1902; X.S. Martinson; S.L.Shapiro, 
1963) fikricha, qizilcha o‗rta asrlarda arab shifokori Ali Abbosga ma‘lum bo‗lgan. 
XIX asrning I-yarmida Vagner o‗sha paytdagi qizilcha qizamiqning bir turi 
degan fikrga qarshi bo‗lgan, uning mustaqil kasalligini e‘tirof etdi. 
Qizilcha ko‗plab yillar o‗ta yengil kasallik deb qarab kelindi va qizamiqdan 
differensial tashxis qilish uchungina unga to‗nkash bilan qaralar edi. Ammo 1941 

---

203 
yili Gregg (Uchedd) e‘lon qilgan. Bu kasallik natijasida tug‗ma nuqsonlar kelib 
chiqishi haqidagi xabardan so‗ng kasallikka qiziqish ancha kuchaydi. 
1981 yili Londonda bo‗lib o‗tgan xalkaro kongressda qizilchani mustaqil 
nozologik birlik deb e‘lon qilindi. 
Etiologiya. 
Qizilchaning qo‗zg‗atuvchisi virus bo‗lib, uni 1938 yili Hiro va 
Tasaka ochganlar. 1961 yili u alohida o‗stirib olindi (Valler, Veva tomonidan 
Bostonda, Parpman, Busher tomonidan Vashingtonda bir paytning o‗zida). Bu 
virus 100-300 nm razmerga ega holatda bo‗lib, miksoviruslarga o‗xshash, tarkibida 
RNK bor. Virus tashqi taa‘surotlarga sezgir.
Epidemiologiyasi. 
Kasallik manbai bemor odam. Kasallikni serologik 
aniqlanadigan 
innaparant 
turini 
o‗tkazayotganlar ham kasallik manbai 
xisoblanadilar. Bolalarda innaparant turi ko‗p uchraydi, kattalarda esa asosan shu 
tur qayd qilinadi. 
Kasallikni aniq va innaparant turlarini o‗tkazayotgan homilador ayollar 
embrion va homilaga yuqtirishlari mumkin. 
Yangi tug‗ilgan chaqaloqlarda (kasallik tug‗ilgan) virus siydikda, 
to‗qimalarda, orqa miya suyuqligida bo‗ladi, u organizmda tug‗ilgandan so‗ng 12-
19 oylikkacha, ayrim ma‘lumotlarga ko‗ra 30 oygacha ham saqlanishi mumkin. 
Demak, chaqaloqlarda surunkali persistent infeksiya rivojlanishi mumkin. 
Virus yashirin davrning oxirgi kunlaridan toshma toshgandan 7 kungacha 
siydik va ahlatdan ajratib olish mumkin.
Qizilcha asosan havo-tomchi yo‗li bilan yuqadi. Kasallik qizamiq va suv-
chechakka nisbatan sekinroq tarqaladi. Moyil insonlar nisbatan uzoqroq va 
yaqinroq muloqotda bo‗lganga yuqadi. 
Ko-infeksiyaga beriluvchanlik yuqori. Asosan 1 yoshdan 7 yoshgacha 
bo‗lgan bolalar og‗riydilar. 
Uyushgan bolalar jamoalarida (bog‗cha), kasallikni uyushmaganiga nisbatan 
2-5 marta yuqori. O‗zbekistonda qizilcha kasalligi ancha keng tarqalgan, olti
guruhli kasallik ham kelib chiqadi. 

---

204 
Kasallik o‗tkazganlarda turg‗un immunitet hosil bo‗ladi. Hosil bo‗lgan 
antitelalar 
Jg va Jg M
sinfiga mansub bo‗ladi. Qizilchaga qarshi immunitetni 
aniqlash uchun serologik rejim ishlatiladi.
 
AQSh va Kanadada 15 – 20 % tug‗ish yoshidagi ayollarda qizilchaga 
immunitet aniqlanadi. Qizilcha kichik guruhli kasallik yoki epidemiya shaklida 
uchrashi mumkin. AQShda 1964 yili epidemiya paytida 1 800 000 ta bemor qayd 
qilindi, o‗shanda 20 000 bola tug‗ma nuqsonlar bilan tug‗ilganligi aniqlandi. 
Kasallik qish va bahorda ko‗payadi. Xar 3–5–7 yilda kasallik ko‗rsatkichlari 
ko‗tarilib turadi.