1. Analizatorlarning umumiy tuzilishi va ahamiyati. Analizatorlarning turlari

Muvozanat apparati.
Vestibulyar analizator - muvozanat va fazoviy sezgi organidir. U gavdaning 
makonda harakat qilish tezligi va yo`nalishdagi o`zgarishlarni qabul qiladi va ikki 
qismdan dahliz va u bilan tutashadigan uchta yarim doira kanallardan iborat. 
Dahlizda maxsus suyuqlik - endolimfa bilan to`lgan ikkita pardasimon xaltacha 
bo’ladi. Ular bir-biri bilan yo`l orqali tutashadi. Xaltacha devorlariga unchalik katta 
bo’lmagan do`ngchalar - to`rsimon epiteliydan iborat sezuvchan dog’lar joylashadi. 
Bu vestibulyar apparat retseptorlari bo`lib, otolit membrana ana shu retseptorlar 
ustida yotadi. Membrana ichki otolitlari bo’lgan jelesimon massadir. Ular asosan 
kalsiy, kaliy, natriy, magniy va boshqa moddalarning organik birikmalaridan iborat. 
Yarim doira kanallar o`zaro perpendikulyar uchta tekislikda joylashadi, ichi 
endolimfa bilan to`lgan va har birining asosida to`rsimon epiteliyning sezuvchan 
hujayralari bo’ladi. To`rsimon retseptorlar asosida nerv tolalari tarqaladi. Ular dasta-
dasta bo’lib birikadi va birgalikda vestibulyar nerv hosil qiladi. U orqali nerv 
impulslari miyacha, orqa miya, oraliq miya, katta yarim sharlar po`stlog`i bilan 
bog`liq bo’lgan vestibulyar markaz joylashgan uzunchoq miyaga tushadi. Bu 
markaz bosh miyadagi harakatlanish ham ko’rish markazlari bilan uzviy bog`liq 
bo’ladi. Ko’rish qobiliyati yo`qolishi muvozanatning beqaror bo’lib qolishiga, 
makonda mo`ljal olishning yo`qolishiga sabab bo’ladi. Biror sababga ko’ra, 
vestibulyar apparatning funksiyasi pasayib qolsa, ko’rish funksiyasi uni muayyan 
darajada to`ldirib turadi. 
Nerv strukturalarining o`zaro ta'siri muvozanatni saqlash, gavdaning 
vaziyatini yo`lga solish va tutib turishga imkon beradigan vestibulo-motor, 
vestibulo-sensor, vestibulo-vegetativ reflekslar hosil bo`lishiga olib keladi va 
bo`yin, gavda, oyoq-qo`llar, ko`z muskullari tonusining qayta taqsimlanishi ro`y 
beradi. 
Vestibulyar apparati yana gravitatsiya retseptori ham deyiladi. Bosh yoki tana 
vaziyatining har qanday o`zgarishi otolitlar va endolimfa harakatini muqarrar 
keltirib chiqaradi. Ularning qilsimon hujayralarga nisbatan surilishi nerv impulsi 
shakllanishini boshlab beradi. Xaltacha hujayralari retseptorlari gavdaning oldinga, 
orqaga, yuqoriga, pastga tomon harakatlanishiga, yarim doira kanallarning retseptor 
apparati boshni aylantirishga, gavdaning aylanma harakatlariga ta'sir qiladi. 

---

Vestibulyar apparat tananing uchala tekislikdagi barcha yo`nalishdagi harakatlarini 
sezadi va idora qiladi, uning makondagi vaziyatini bexato to`g`rilab turadi. Uning 
rezerv imkoniyatlarini katta va har qanday kutilmagan sharoitda masalan, 
kosmosdagi vaznsizlik sharoitida ishlashga qobiliyatli bo`ladi.