Халцаро бобур фонди

БОБУРНОМА
Салтанат дағдағаси ва юрт о лиш ор- 
зуси бор эк ан , бир м арта, и к к и марта иш 
ю риш м аган и билан қараб ўтириб бўлмай- 
ди. А ндиж онга юриш хайли билан к ў м ак
тилаган и Тош кандга хон қо ш и га бордим. 
Ш оҳбегимни ва қариндош -уругларни ҳам 
етти-сак киз й и л д а н бери к ў р м аган д и м . 
Шу баҳона билан уларни ҳам кўрдим. Бир 
неча кундан сўнг Саййид М уҳаммад мир- 
зо дуглат, Айюб Б е к ч и к ва Ж о н Ҳасан 
боринни етти-саккиз юзча л а ш к а р билан 
к ў м а к к а берд илар. Бу к ў м а к н и олгач , 
Х ўж андда тўхтаб турмай, тез юриб Кан- 
дибодомни сўл томонда қолдириб, кеча- 
си билан шоту қўйиб, Х ўж анддан ўн йи- 
ғоч, Кандибодомдан уч йигоч масофада- 
ги Н асу х қ ў р ғо н и н и , и ч к а р и д а г и л а р н и
ғафлатда қолдириб, эгалладик.
Қовун пи ш и ги эди. Н асухда бир нав 
қовун б ў л ад и ки , „И смоил ш а й х и й “ дей- 
д и л ар , пўчоғи са р и қ , сағри терисимон, 
ю м ш оқ қовун бўлади, таъм и олманики- 
га ўхш айди, гўш ти тўрт эн ли к, аж аб ла- 
зи з қовундир. Б ундай қовун у томонда 
бош қа ж ойда бўлмайди.
Эртаси мўғул беклари: „Одамимиз оз, 
бу бир қўргонни олган билан не муддао 
ҳосил б ў л г а й ? “ деб арз қ и л д и л ар . Дар- 
воқе, ш ундай эди. У ерда туриш ё қўрғон- 
ни сақ л аш масаласида бир қарорга кела 
олм ай, қайтиб, Х ўж андга келдик.
У ш бу й и л и Х и с р а в ш о ҳ Б о й с у н қ у р
мирзо билан л аш к ар тортиб, м ак р ва фи- 
риб б и л а н Ч а г о н и ё н н и о л д и . С у л т о н
М асъ у д м и р з о га : „ К е л и н г , С а м а р қ а н д
у с т и г а ю р а й л и к , С а м а р қ а н д м у я с с а р
бўлса, бир мирзо С ам арқандда ўтиргай, 
яна бир мирзо Ҳ исорда“ , деб элчи юбор- 
ди.
Султон Масъуд м ирзонинг бек, ички 
ва йигит-яланглари ундан р ан ж и ган эди- 
л ар . Сабаби — Ш а й х А б д у л л о б арлос 
м ирзога қай и н о т а бўлгани учун Бойсун- 
қ у р м ирзо қ о ш и д ан Султон Масъуд мир- 
зо қ о ш и га бориб ж у д а улуғ эътибор топ- 
ди. Ҳ исор в и л о я т и к а м д а р о м а д ва ки- 
ч и к р о қ в и лоя т бўлса-да, уни нг тегиши- 
ни м ин г ту м ан т ан га (ўн м и л л и он тан- 
га) қили б, Хатлон ви л о я т и н и қ ў ш қ ў л л а б
т о п ш и р д и . Х а т л о н в и л о я т и д а С у л т о н
М асъуд м и р зо н и н г бир қ а н ч а б ек л ар и ва 
и ч к и л а р и н и н г ер л ар и бор эди. Ҳамма- 
си га эга бўлди. Ш а й х А бдулло ў зи ва 
ў ғ л о н л а р и а с о с и й ҳ а м д а а й р и м э ш и к
и х т и ё р л и г и н и о л д и л а р . Р а н ж и г а н л а р
қо ч иб -қо чи б Б о й с у н қ у р м и р зо қ о ш и г а
кел а б о ш лади л ар .
Х иср ав ш о ҳ ва Б о й су н қ у р м ирзо фи- 
р иб о м у з с ў з л а р б и л ан С ултон М асъ у д
м ирзон и ғофил қили б, Чағониёндан жа- 
дал отланиб, ногора вақти да Ҳисор қўрғо- 
нини қам ал қилиб олдилар. Султон Масъ- 
уд мирзо қўрғондан т аш қ ар и маҳаллалар- 
да — отаси солган Давлатсаро номли имо 
ратда эди. Қўргонга кира олмай, қочиб, 
Ш айх Абдулло барлос билан Хатлон сари 
жўнади. Орада Ш айх Абдулло барлосдан 
айрилиб, Убож кечиги билан ўтиб, Сул- 
тон Ҳусайн мирзо ҳузурига борди. Хис- 
равшоҳ Ҳисор вилоятини олгач, Бойсун- 
қур мирзони Ҳисорда ўтқазиб, Хатлонни 
Валига берди. Бир неча кундан сўнг Бал 
хни қам ал қ и л и ш умиди билан отланди. 
У зидан и л гар и р оқ Н азар Б аҳод ир номли 
улуг н а вк ар и н и уч-тўрт м инг к и ш и би- 
лан Б а л х атр оф л ар ига юборди. Уч-тўрт 
к у н д а н сў н г Б о й с у н қ у р м и р з о н и олиб 
к елиб, Б а л х н и қ а м а л қ и л д и .
Б а л х д а Ҳ у с а й н Б о й қ а р о н и н г ў ғ л и
Иброҳим Ҳ усайн м ирзо ҳ о ки м эди. Я на 
Султон Ҳ у сайн ни нг бекларидан ҳам хий- 
л а к и ш и бор эди. И ниси В алига кат т а 
қ ў ш и н қуш иб, Ш абурғонни қ ам ал қилиб, 
т е в а р а к - а т р о ф и н и т ал о н -т о р о ж қ и л и ш
учун юборди. В али бориб Ш аб у р ғо нн и 
я қ и н и д ан ҳам қ а м а л қ и л а олмади. Бор 
л а ш к а р и н и Зар д ак чўли даги эл ва халқ- 
ни талон-торож қ и л и ш г а юборди. Бориб 
З ар д ак чўли ни талаб, юз мингдан ортиқ- 
роқ қўй ва уч мингга я қ и н туя олиб кел- 
дилар. Вали ундан сўнг Сончорик вилоя- 
тига ҳ у ж ум қили б, тогда беркинган баъ- 
зи элларни олиб келиб, Б ал х д а акасига 
қўш илди.
Х и с р а в ш о ҳ Б а л х н и қ а м а л қ и л г а н
фурсатда бир куни мана ш у Н азар Баҳо- 
дир исмли н а в к ар и н и Б а л х н и н г ариқла- 
рини бузгани юборди. И чкар и д ан Султон 
Ҳ усайн м ирзонинг эътиборли беги Тенг- 
р и б ер д и со м о н ч и е т м и ш -с а к с о н й и г и т
билан ч иқиб , Н азар Б аҳодир билан юзма- 
юз бўлиб, й и қи ти б , бош ини кесиб олиб, 
қ а л ъ а г а к и р д и . Кўп м а р д о н а л и к кўрса- 
тиб, зўр и ш қ и л д и .
Зу н н у н арғун ва ўғли Ш оҳ Ш у ж о ъ
Б ад и у ззам о н м ирзога н а в к а р бўлиб, қиз 
бериб, ф итн а ва б у з у қ ч и л и к к а берилди-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
63
л а р к и , ш у й и л и Ҳ усайн мирэо у л ар н и
д аф э т и ш у ч у н л а ш к а р тортиб Б у ст га 
келиб туш д и . Л а ш к а р и г а ҳеч тараф дан 
е г у л и к к ел м ад и , о ч л и к д ан ночор аҳвол- 
га т у ш г а н л а р и д а Буст доругаси Бустнинг 
қўргонини берди. Буст зах и р аси н и н г ма- 
дади билан Хуросонга қайтиб кетди. Сул- 
тон Ҳусайн м ирзодек улуг подшоҳ мунча 
асбоб ва дабдаба билан бир неча марта 
Қундуа, Ҳисор ва Қ андаҳор устига лаш- 
к а р тортиб, ола о л м ай қ ай ти б к ет ган и
учун у гл о н л ар и ва б ек л ар и ботирланиб 
к етиб, ёв л аш д и л ар ва ф и т н а л а р қилди- 
л а р . Ё з г а ч и қ и б , А стрободни э г а л л а ш
м ақсади да ём онли к қила бош лаган угли 
М уҳаммад Ҳ усайн мираонинг ниятлари- 
ни бартараф этиш учун М уҳаммад Вали- 
бек бош ли қ бекларни куп л а ш к а р билан 
Астрободга ҳу ж у м га жўнатиб, узи Н иш ин 
сайхонлигида утириб эдики, Бадиуззамон 
м ирзо ва З у н н у н н и н г угли Ш оҳбек ку- 
т и л м аган д а Султон Ҳ усайн 
м и р зо н инг 
устига л а ш к а р тортиб келдилар. Б ах т л и
тасодифга кура, Ҳисорни олдириб қўйиб, 
Султон Ҳ усайн мирзо ҳузурига отланган 
Султон Масъуд мирзо ушбу ку н етиб кел 
ди; Астрободга кетган латпкар ҳам келиб, 
ш у ку н и Султон Ҳусайн мирзога қўш ил- 
ди. И к к и л а ш к а р рўпара бўлган заҳотиёқ 
уруш а олм ади ҳам . Б ад иу ззам о н мирзо 
билан Ш оҳбек қочди.
Султон Ҳ усайн мирзо Султон Масъ- 
уд м и рзо н и я х ш и кўриб, к у ё в л и к к а қул- 
л у қ қ и л д и р и б , и н о я т ва ш а ф қ а т л а р
к у р с а т д и . Б у н д а н и л г а р и р о қ С у л т о н
Ҳ у сайн м ирзо х и зм ат и д а бўлган Хисрав- 
ш о ҳ н и н г и н и с и Б о қ и Ч а г о н и ё н и й бир