O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Birinchi Bîr ràdiusi. 
Eng sîddà àtîm – vîdîrîd àtîmini
ko‘ràylik. U bittà prîtîndàn ibîràt yadrî và uning àtrîfidà àylànmà
îrbità bo‘ylàb hàràkàtlànuvchi bittà elåktrîndàn ibîràt. Yadrî
elåktrînni o‘zigà kulîn kuchi bilàn tîrtàdi và ungà màrkàzgà
intilmà tåzlànish båràdi, ya’ni:
×
pe
×
=
2
2
0
1
4
e
n
n
n
m
e e
r
r
v
. (27.4)
Bu yerdà 
e
– elåktrînning và prîtînning zàryadi, 
e
0
– elåktr
dîimiysi. Endi (27.1) ifîdàdàn 
v
n
ni àniqlàb îlàmiz và nàtijàni
(27.4) gà qo‘yib, undàn 
r
n
uchun quyidagi ifodani tîpàmiz:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

103
e
p
=
2
2
0
2
n
e
h
m e
r
n
, (27.5)
bu yerdà 
n
– elåktrîn stàtsiînar îrbitàsining (àniqrîg‘i àtîmning
stàtsiînar hîlàtining) tàrtib ràqàmini ko‘rsàtàdi. Ìàsàlàn, 
n
= 
1
dåb îlsàk, elåktrînning vîdîrîd àtîmidàgi birinchi stàtsiînar
îrbitàsi ràdiusining qiymàtini hîsil qilàmiz. Bu ràdiusgà birinchi
Bîr ràdiusi
dåyilàdi và àtîm fizikàsidà uzunlik birligi sifàtidà
fîydàlànilàdi:
r
B
= 
0,528 · 10
-
10
m.
Shuningdåk, 
r
2
= 
4
r
B
 
và h.k.
Àtîmdàgi enårgåtik sàthlàr.
Stàtsiînàr hîlàtdàgi àtîm enår-
giyasi qàbul qilàdigàn qiymàtlàr 
enårgåtik sàth
dåyilàdi.
Bîr nàzàriyasigà muvîfiq, àtîm yadrîsi hàràkàtsiz hisîblànàdi.
Shuning uchun àtîmning to‘là enårgiyasi 
E
, elåktrînning àylànmà
hàràkàt kinåtik enårgiyasi 
E
k
và elåktrînning yadrî bilàn o‘zàrî
tà’sir pîtånsiàl enårgiyasi 
E
p
làrning yig‘indisigà tång, ya’ni
E
= 
E
k
+ 
E
p
. (27.6)
Àgàr
pe
=
=
2
2
0
2
8
e n
k
n
m
e
r
E
v
(27.7)
và
pe
= -
2
0
4
p
n
e
r
E
(27.8)
ekànligini e’tibîrgà îlsàk, àtîmning to‘là enårgiyasi quyidagi
ifodadan topiladi:
pe
=
+
= -
2
0
8
k
p
n
e
r
E
E
E
. (27.9)
(27.7) ifîdàni hîsil qilishdà (27.4) dàn và (27.8) ni hîsil
qilishdà ikki zàryad îràsidàgi o‘zàrî tà’sir pîtånsiàl enårgiyasini
àniqlàsh qîidàsidàn fîydàlàndik.
Endi 
r
n
uchun tîpilgàn (27.5) ifîdàni (27.9) gà qo‘yib,
àtîmning istàlgàn enårgåtik sàthdàgi enårgiyasi 
E
n
ni tîpàmiz:
e
= -
×
4
2 2
2
0
1
8
e
n
m e
h
n
E
. (27.10)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

104
Ushbu ifîdàdàn ko‘rinib turibdiki, vîdîrîd àtîmining to‘là
enårgiyasi mànfiy bo‘lib, u elåktrîn và prîtînni erkin zàrràlàrgà
àylàntirish uchun qànchà enårgiya sàrflàsh kåràkligini ko‘rsàtàdi.
Bîshqàchà àytgàndà, àynàn shu enårgiya bu ikki zàrràni bir butun
àtîm sifàtidà sàqlàb turàdi. Shuning uchun hàm 
n
= 
1 hîlàt eng
turg‘un hîlàt hisîblànib, bu hîlàtdà àtîm eng kàm enårgiyagà
egà bo‘làdi và u 
àsîsiy enårgåtik hîlàtdà
dåyilàdi. Bu hîlàtdàgi
vîdîrîd àtîmini iînlàshtirish uchun eng ko‘p enårgiya sàrflàsh
tàqîzî qilinàdi. 
n
> 
1 hîlàtlàr esà 
g‘àlàyonlàngàn (uyg‘îngàn)
hîlàtlàr
dåyilàdi và ulàrdàgi àtîmning enårgiyasi kàmrîq bo‘lib,
bundày hîlàtdàgi àtîmni iînlàshtirish uchun kàmrîq enårgiya
sàrflànàdi.