O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Ridbårg dîimiysi.
(27.12) ifîdàni Bàlmårning umumlàshgàn
(27.5) fîrmulàsi bilàn sîlishtirib, ulàrning judà o‘õshàshligigà
ishînch hîsil qilàmiz. Fàqàt (27.12) dàgi Ridbårg dîimiysi
e
=
e
m e
h
R
4
3 2
0
8
gà tångligini ko‘ràmiz. (27.14) àsîsidà tîpilgàn Ridbårg dîimiysi-
ning qiymàti tàjribàdà tîpilgàn nàtijàlàr bilàn to‘là mîs kåldi. Bu
esà vîdîrîd àtîmi uchun Bîr nàzàriyasi to‘g‘riligining yaqqîl
isbîtidir.
Bîr nàzàriyasi, o‘zi yaràtilgunchà atom fizikasida mavjud
bo‘lgan bàrchà muàmmîlàrni yechib bårgàn bo‘lsà-dà, àtîmning
stàtsiînàr hîlàtlàri màvjudligi và enårgåtik sàthlàrning diskråt
qiymàtlàrni qàbul qilishi hàli tàjribàdà isbîtlànmàgàn edi. Quyidà
shu màqsàddà o‘tkàzilgàn tàjribàlàrdàn biri bilàn tànishàmiz.
Frànk–Gårs tàjribàsi.
Nåmis fiziklàri D.Frànk và G.Gårs
elåktrînlàrning gàz àtîmlàri bilàn to‘qnàshuvini tutuvchi pîtånsiàl-
làr usulidà o‘rgànib (1913- yil), àtîm enårgiyasi qiymàtlàrining
diskråtligini tàjribàdà isbîtlàdilàr. Òàjribàning sõåmàsi 53- ràsmdà
kåltirilgàn.
Simîb bug‘làri bilàn to‘ldirilgàn, hàvîsi so‘rib îlingàn nàydà
kàtîd (
Ê
), ànîd (
À
) và to‘rlàr (
Ò
1
và 
Ò
2
) bo‘lgàn. Êàtîddàn
E
h
, eV
-
0,54
-
0,85
-
1,51
-
3,39
-
13,6
1
2
3
4
6
5
n
= ¥
Pashen
seriyasi
Balmer
seriyasi
Layman
seriyasi
52- rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

106
chiqqàn và 1- sîhàdà tåzlàshtirilgàn elåktrînlàr 2- sîhàdà simîb
àtîmlàri bilàn to‘qnàshàdi. Bunda ular simob atomlarini g‘àlàyon-
làntirishi mumkin. Bîr nàzàriyasigà muvîfiq, àgàr chindàn hàm
simîb àtîmlàrining enårgåtik sàthlàri diskråt bo‘lsà, ulàr fàqàt
mà’lum enårgiyani îlib, birîrtà g‘àlàyonlàngàn hîlàtgà o‘tishlàri
mumkin. Shuning uchun elåktrîn simîb àtîmlàri bilàn to‘qnàsh-
gàndà àtîmning stàtsiînàr hîlàtlàri îràsidàgi enårgiya fàrqigà tång
enårgiyaniginà yo‘qîtadi.
54- ràsmdà ànîd tîkining tåzlàshtiruvchi pîtånsiàlgà bîg‘la-
nishi ko‘rsàtilgàn. Êo‘rinib turibdiki, tåzlàshtiruvchi pîtånsiàl
4,86 V gà yetgunchà tîkning qiymàti îrtib bîràdi và so‘ngrà kåskin
kàmàyadi. Bu hîl 
U
= 
2 · 4,86 V và 
U
= 
3 · 4,86 V làrdà hàm
tàkrîrlànàdi.
Ànîd tîkining bundày o‘zgàrishigà sàbàb nimà? Elåktrînning
enårgiyasi 
eU
= 
4,86 eV bo‘lgunchà, u simîb àtîmini g‘àlàyon-
làntirà îlmàydi và shuning uchun hàm ànîd tîki o‘sà bîràdi.
Elåktrînning enårgiyasi simîb àtîmini g‘àlàyonlàntirishgà yetàrli
bo‘lgàndàn so‘ngginà o‘z enårgiyasini simîb àtîmigà båràdi và
natijada enårgiyasini yo‘qîtgàn elåktrîn kàtîdgà yetib bîrîlmày,
ànîd tîki kåskin kàmàyadi. Òåzlàshtiruvchi pîtånsiàl îrtishi bilàn
elåktrîn ikki và uch màrtà simîb àtîmlàri bilàn to‘qnàshib, ulàrni
g‘àlàyonlàshtirish qîbiliyatigà egà bo‘lishlàri mumkin.
K
1
2
3
A
G
T
1
T
2