O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Vîdîrîd àtîmi uchun Bîr nàzàriyasi
Ì à z m u n i : Bîr pîstulàtlàri; birinchi Bîr ràdiusi; àtîmdàgi
enårgåtik sàthlàr; chiziqli spåktrlàr; Ridbårg dîimiysi; Frànk–Gårs
tàjribàlàri; Bîr nàzàriyasining kamchiliklàri.
27-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

101
Bîr pîstulàtlàri.
Yig‘ilib qîlgàn muàm-
mîlàrni yechà îluvchi nàzàriyani yaràtish
yigirmànchi àsrning eng buyuk fiziklàridàn biri
dàniyalik N . B î r gà nàsib etdi. Uning àsîsiy
màqsàdi chiziqli spåktrlàrning tàjribàlàr
àsîsidà tîpilgàn qînuniyatlàrini Råzårfîrd-
ning yadrîviy mîdåli àsîsidà tushuntirishdàn
ibîràt edi. Buni yaõshi tushungàn Bîr àtîm-
ning nurlànishi yoki yorug‘lik yutishi kvànt-
làrdàn ibîràt bo‘làdi, dågàn g‘îyani ilgàri surdi.
Shundày qilib, 1913- yildà Råzårfîrdning
yadrîviy mîdåligà kvànt nàzàriyasi tàtbiq
etilib, tàjribà nàtijàlàrini to‘là tushuntirib bårà îlàdigàn vîdîrîd
àtîmi nàzàriyasi yaràtildi. Umumàn îlgàndà, 
kàttàliklàrning istàlgàn
emàs, bàlki mà’lum qîidàgà bo‘ysunuvchi tànlàngàn qiymàtlàrni
qàbul qilishi 
kvàntlànish
 dåyilàdi. Êvàntlànish àsîsidà yaràtilgàn
nàzàriyagà esà 
kvànt nàzàriyasi
 dåyilàdi.
Bîr nàzàriyasining àsîsini quyidàgi ikkità pîstulàt tàshkil qilàdi.
Bu pîstulàtlàrdàn hàr biri biz yuqîridà qàyd etgàn Råzårfîrd
mîdålining ikkità kàmchiligini bàrtàràf etishgà qàràtilgàn.
1. 
Stàtsiînàr (turg‘un) hîlàtlàr hàqidàgi pîstulàt
: àtîmdà
stàtsiînàr hîlàtlàr màvjud bo‘lib, bu hîlàtlàrgà elåktrînlàrning
stàtsiînàr îrbitàlàri mîs kålàdi.
Elåktrînlàr fàqàt shu stàtsiînàr îrbitàlàrdà bo‘lib, hàttîki
tåzlànish bilàn hàràkàtlàngànlàridà hàm nurlànish chiqàrmàydilàr.
Stàtsiînàr îrbitàdàgi elåktrînning hàràkàt miqdîri mîmånti
(impuls mîmånti) kvàntlàngàn bo‘lib, quyidàgi shàrt bilàn àniq-
lànàdi:
m
e
v
n
r
n
= 
n
h
, (27.1)
bu yerdà 
m
e
– elåktrînning màssàsi; 
r
n
– 
n
- îrbitàning ràdiusi;
v
n
– elåktrînning shu îrbitàdàgi tåzligi; 
m
e
v
n
r
n
– elåktrînning
shu îrbitàdàgi impuls mîmånti; 
n
– nîlgà tång bo‘lmàgàn (
n
¹ 
0)
butun sîn, ungà 
bîsh kvànt sîni
dåyilàdi; 
p
=
h
h
2
(
h
– Plànk
dîimiysi).
Dåmàk, Bîrning birinchi pîstulàtigà ko‘ra, àtîmdàgi elåktrîn
istàlgàn îrbità bo‘ylàb emàs, bàlki stàtsiînàr orbita dåb ataluvchi
mà’lum îrbitàlàr bo‘ylàb hàràkàtlànishi mumkin. Bu hàràkàt
dàvîmidà u o‘zidàn nurlànish chiqàrmàydi, ya’ni enårgiyasi kà-