O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

K.Dåvissîn và L.Jårmår tàjribàsi.
1927- yildà àmårikàlik fiziklàr
Ê.Dåvissîn và L.Jårmår elåktrînlàrning nikål mînîkristàlidà
sîchilishini o‘rgàndilàr. Òàjribàning ko‘rsàtishichà, gàrchi elåktrîn-
làrning tushish burchàklàri bir õil bo‘lsà-dà, ulàr kristàll sirtidàn
turli burchàklàr îstidà qàytàdi. Nàtijàdà bir yo‘nàlishdà qàytgàn
elåktrînlàr sîni ko‘p bo‘lsà, bîshqà yo‘nàlishdàgisining sîni kàm
bo‘lib, ulàrni qàyd etgàn fîtîplàstinkàdà difràksiîn mànzàrà
kuzàtildi. Dåvissîn và Jårmår tàjribàsining ko‘rsàtishichà, sîchilish
Lui de BROYL
(1892–1987)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

110
jàràyonidà elåktrînlàr o‘zlàrini õuddi to‘lqinlàrdåk tutishgàn và
ulàrning to‘lqin uzunligi Lui då Brîyl to‘lqin uzunligi bilàn mîs
kålgàn.
Òo‘lqin õususiyati nàfàqàt hàràkàtlànàyotgàn zàrràlàr dàstàsigà
tààlluqli bo‘lmày, u hàràkàtlànàyotgàn àlîhidà zàrràgà hàm õîs
õususiyatdir. 1948- yildà V.A.Fàbrikànt, Bibårmàn và Sushkinlàr
àlîhidà elåktrînlàrning difràksiyasini kuzàtishdi. Êåyinchàlik difràk-
siya hîdisàsi nåytrînlàr, prîtînlàr, àtîmlàr và mîlåkulàlàr
ishtirokida hàm kuzàtildi. Shundày qilib, kîrpuskular-to‘lqin
duàlizmi nàfàqàt fîtîngà tågishli õususiyat bo‘lmày, u màtåriyaning
istàlgàn zàrràlàrigà õîs õususiyat ekànligi isbîtlàndi.
Binobarin, màkrîjismlàr hàm to‘lqin õususiyatigà egàmi,
dågàn sàvîl tug‘ilàdi. Àlbàttà egà, jumlàdàn, biz hàm. Låkin to‘lqin
uzunligimiz judà kichik bo‘lgàni uchun uni qàyd etish mumkin
emàs. Ìisîl uchun 100 m/s tåzlik bilàn îtilgàn 1 g màssàli o‘qning
to‘lqin uzunligini tîpàylik. Då Brîyl fîrmulàsigà ko‘ra:
l =
=
=
×
×
×
×
-
-
-
h
m
v
6,62 10
10
100
34
3
33
6 62 10
m
m
,
.
Bundày kichik to‘lqin uzunlikli to‘lqinlàrni qàyd qilishning
ilîji bo‘lmàgànligi uchun hàm biz o‘qni fàqàtginà zàrrà sifàtidà
qàràymiz. Shu bilàn birgà 10
8
m/s tåzlik bilàn hàràkàtlànàyotgàn
elåktrînning to‘lqin uzunligini hisîblàsàk, u 
l = 
7,3 · 10
-
12
m gà
tång bo‘làdi và bundày to‘lqinni hisîbgà îlmàslik mutlàqî mumkin
emàs.