O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Yadrî råàksiyalàri. Ràdiîàktiv àylànishlàr
Ì à z m u n i : yadrî råàksiyalàri; yadrî råàksiyalàrining turlàri;
Bîr nàzàriyasi; prîtîn và nåytrînning kàshf qilinishi; ràdiîàktiv
àylànishlàr; 
b
- ràdiîàktivlik.
Yadrî råàksiyalàri.
Yadrî råàksiyalàri àtîm yadrîlàrining
o‘zàrî bir-birlàri bilàn yoki yadrî zàrràlàri bilàn tà’sirlàshishlàri
nàtijàsidà bîshqà yadrîlàrgà àylànishidir.
Yadrî råàksiyalàridà: elåktr zàryadining, nuklînlàr sînining,
enårgiyaning, impulsning, impuls mîmåntining sàqlànish qînun-
làri bàjàrilàdi. Bàrchà råàksiyalàr råàksiya jàràyonidà àjràlàdigàn
yoki yutilàdigàn enårgiya bilàn õàràktårlànàdi. Enårgiya àjràlishi
bilàn ro‘y båràdigàn råàksiyalàrgà 
ekzîtårmik
, energiya yutilishi
bilàn ro‘y båràdigàn råàksiyalàrgà esà 
endîtårmik råàksiyalàr 
dåyilàdi.
Yadrî råàksiyalàrining turlàri.
Yadrî råàksiyalàri quyidàgi
bålgilàrigà qàràb turlàrgà bo‘linàdi:
36-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

137
1. 
Undà ishtirîk etàdigàn zàrràlàrning turlàrigà qàràb,
nåytrîn-
làr, 
g
- kvàntlàr, zàryadlàngàn zàrràlàr (prîtîn, dåytrîn, 
a
- zàrrà
và h.k.) tà’siridà ro‘y båràdigàn råàksiyalàr.
2.
 Råàksiyadà ishtirîk etuvchi zàrràlàrning enårgiyasigà qàràb,
kichik enårgiyali (
» 
100 eV); o‘rtà enårgiyali (
» 
1 MeV) và yuqîri
enårgiyali (
» 
50 MeV) reaksiyalar.
3. 
Ishtirîk etuvchi yadrîlàrning turigà qàràb,
yångil yadrîlàrdà
(
À
< 
50); o‘rtà yadrîlàrdà (50
< 
A
< 
100); îg‘ir yadrîlàrdà (
A
> 
100)
o‘tadigan reaksiyalar.
4. 
Yadrîviy àylànishlàrning õàràktårigà qàràb
, nåytrîn chiqà-
ruvchi; zàryadlàngàn zàrràlàr chiqàruvchi; zàrrà yutuvchi råàk-
siyalàr.
Bîr nàzàriyasi.
Bîr tàklif qilgàn nàzàriyagà muvîfiq, yadrî
råàksiyasi ikki bîsqichdà ro‘y båràdi. Birinchi bîsqichdà nishîn
yadrî 
À
ungà yo‘nàltirilgàn zàrrà bilàn qo‘shilib kåtàdi và yangi
g‘àlàyonlàngàn holatdàgi 
C
yadrîni hîsil qilàdi: 
A 
+ 
a
®
C
. Ikkinchi
bîsqichdà esà g‘àlàyonlàngàn yadrî 
C
yadrî råàksiyasi màhsulît-
làrigà pàrchàlànib kåtàdi: 
C
®
b 
+ 
B
. Shundày qilib, yadrî råàksiyasi
quyidàgi sõåmàgà muvîfiq ro‘y båràdi:
A 
+ 
a
®
C
®
b 
+ 
B
. (36.1)