O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Òàbiiy ràdiîàktivlik.
Ràdiîàktiv yemirilish qînuni
Ì à z m u n i :
 
ràdiîàktivlikning kàshf qilinishi; ràdiîàktiv
nurlàr; tàbiiy ràdiîàktivlik; ràdiîàktiv yemirilish qînuni; yarim
yemirilish dàvri; o‘rtàchà yashàsh vàqti; àktivlik; ràdiîàktiv elå-
måntlàr îilàsi.
Ràdiîàktivlikning kàshf qilinishi. 
Frànsuz fizigi À.Båkkårål
1896- yildà uràn tuzlàridà luminåssånsiya hîdisàsini o‘rgànàyotib,
g‘àrîyib hîdisàgà duch kåldi. Uràn tuzini fîtîplàstinkà ustidà
qîldirgàn Båkkårål plàstinkàni îchgànidà plàstinkàgà tuzning suràti
34-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

129
o‘tib qîlgànini ko‘rdi. Shundày tàjribàni hàr
õil uràn tuzlàri bilàn bir nåchà bîr tàkrîr-
làgàn Båkkårål, bundày tuzlàr qîg‘îzdàn,
yupqà måtàlldàn îsîn o‘tuvchi, hàvîni iîn-
làshtiruvchi, luminåssånsiya hîdisàsini vujud-
gà kåltiruvchi nîmà’lum nur chiqàràdi, dågàn
õulîsàgà kåldi.
Ushbu nurlàr 
ràdiîàktiv nurlàr
(lîtinchà
ràdius
– 
nur
so‘zidàn îlingàn), ràdiîàktiv
nurlàrni chiqàrish esà 
ràdiîàktivlik 
dåb nîm-
làndi.
 
Qiziq, ràdiîàktiv nurlàr qàndày nurlàr
ekàn, dågàn sàvîl tug‘ilàdi.
Ràdiîàktiv nurlàr. 
Råzårfîrd tàjribàlàr yordàmidà ràdiîàktiv
nurlàr bir jinsli emàs, bàlki bir nåchà nurlàrdàn ibîràt ekànligini
àniqlàdi. Ràsm tåkisligigà pårpåndikular yo‘nàlgàn màgnit mày-
dîndàn o‘tkàzilgàn nur (61- ràsm) uchtà: 
a
, 
b
, 
g
- nurlàrgà àjràlib
kåtdi.
Ulàrning birinchisi – gåliy yadrîsining îqimi, ikkinchisi –
elåktrînlàr îqimi, uchinchisi esà 
g
- kvàntlàr (fîtînlàr) îqimidir.
Êålgusi màvzudà bu nurlàrgà bàtàfsil to‘xtàlàmiz.
Òàbiiy ràdiîàktivlik. 
Uràn ràdiîàktiv nur chiqàràdigàn yagînà
elåmånt emàs. Ràdiîàktivlikni hàr tîmînlàmà chuqur o‘rgàngàn
er-õîtin Ìàriya và Pyår Êyurilàr uràn rudàsidàn ikkità ràdiîàktiv
elåmånt – pîlîniy (Pî) và ràdiy (Ra) làrni àjràtib îlish shàràfigà
muyassàr bo‘ldilàr. Òàbiiy ràdiîàktiv elåmåntlàr yerning istàlgàn
jîyidà màvjud. U hàvîdà, suvdà, tuprîqdà, jînli îrgànizmning
hujàyràlàridà, îziq-îvqàtlàrdà istàlgànchà tîpilàdi. Òàbiàtdà eng
ko‘p tàrqàlgàn ràdiîàktiv izîtîplàr 
40
Ê, 
14
C, uràn và tîriy izîtîp-
làri îilàsidir.