O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Yadrîning bîg‘lànish enårgiyasi
Ì à z m u n i :
 
yadrîning bîg‘lànish enårgiyasi; màssà dåfåkti;
sîlishtirmà bîg‘lànish enårgiyasi; såhrli yadrîlàr; àtîm birligi
enårgiyasi.
Yadrîning bîg‘lànish enårgiyasi. 
Òåkshirishlàrning ko‘rsàti-
shichà, àtîm yadrîsi ànchà mustàhkàm tuzilishgà egà. Dåmàk,
yadrîdàgi nuklînlàr îràsidà mà’lum bîg‘lànish màvjud. 
Yadrîni
àlîhidà nuklînlàrgà àjràtish uchun zàrur bo‘làdigàn enårgiya yadrî-
ning bîg‘lànish enårgiyasi dåyilàdi. 
Yadrîning bîg‘lànish enårgiyasi
uning bàrqàrîrligining o‘lchîvidir. Enårgiyaning sàqlànish qînunigà
ko‘ra, yadrîni pàrchàlàsh uchun qànchà enårgiya sàrflànsà, yadrî
hîsil bo‘lgàndà hàm shunchà enårgiya àjràlib chiqàdi.
Õo‘sh, bu enårgiya nimàgà tång và u qàndày vujudgà kålàdi?
32-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

124
Ìàssà dåfåkti.
Yadrî màssàsini 
màss-spåktrîmåtrlàr
dåb
ataluvchi àsbîb yordàmidà kàttà àniqlikdà o‘lchàsh mumkin. Bun-
dày o‘lchàshlàrning ko‘rsàtishichà, yadrîning màssàsi uning tàrki-
bigà kiruvchi nuklînlàr màssàlàrining yig‘indisidàn kichik ekàn.
Bîshqàchà àytgàndà, nuklînlàrdàn yadrî hîsil bo‘lishidà
D
m 
= 
[
Z 
× 
m
p
 
+ 
(
A 
- 
Z
)
m
n
]
 
- 
m
ya
(32.1)
gà tång màssà yetishmîvchiligi vujudgà kålàdi. Bu yerdà 
m
p
, 
m
n
,
m
ya
– mîs ràvishdà prîtînning, nåytrînning và yadrîning màssàlàri.
Ìàssàning yetishmàgàn bu qismi 
màssà dåfåkti
dåyilàdi. Bizgà
mà’lumki (I qism, 35- § gà qàràng), màssàning hàr qàndày 
D
m
o‘zgàrishigà enårgiyaning 
D
mc
2
o‘zgàrishi mîs kålàdi. Àynàn shu
enårgiya yadrîni bir butun tutib turàdi và bîg‘lànish enårgiyasigà
tång:
E
bog‘
 
= D
mc
2
 
= 
[
Z 
× 
m
p
 
+ 
(
A 
- 
Z
)
m
n
 
- 
m
ya
]
ñ
2
. (32.2)
Òàbiiyki, turli yadrîlàr uchun bîg‘lànish enårgiyasi hàm tur-
lichà. Ulàrni taqqoslab, qàysilàri bàrqàrîr, qàysilàri esà båqàrîrrîq
ekànligini qàndày àniqlàshimiz mumkin? Buni àniqlàshning yagînà
yo‘li hàr bir nuklîngà to‘g‘ri kåluvchi bîg‘lànish enårgiyasini
sîlishtirishdir.