O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

7. Daromadlarni aniqlash metodiga ko’ra
: 

barqaror (qat’iy) daromadli qarz majburiyatlari; 

“suzuvchan” daromadli qarz majburiyatlari. 
Ayrim hollarda qimmatli qog’ozlar bo’yicha qat’iy stavkalar foizlarni to’lash 
borasida davlat xarajatlari o’sishining sabablari bo’lishi, boshqa bir hollarda esa ular 
foiz 
darajasining oshishini kutib o’tirgan investorlarni qo’rqitib yuborishi mumkin. 
Byudjet defitsitini qoplash uchun qarzlarni nisbatan yuqoriroq darajada 
bo’lgan foiz stavkalarida joylash-tirishga to’g’ri keladi. Qarz muddati, odatda, 20-30 
yilni tashkil etayotgan qarz davri davomida o’zining qarz majburiyatlari bo’yicha 
ana shunday foizni o’rnatib, davlat soliq to’lovchilarning zimmasiga qo’shimcha 
xarajatlarni yuklaydi. Amaliyotda bunday vaziyatdan chiqib ketishning ikki varianti 
mavjud: 
1) pul mablag’lariga bo’lgan ehtiyojni qisqa yoki uzoq muddatli qarzlar va uzoq 
muddatli qarzlarni (foiz stakasi pasayib ketgan paytda) chiqarish bilan qoplash. 
Biroq bu holda qarz oluvchi yana bitta qarzni chiqarish, joylashtirish va uni qaytarish 
(uzish) bilan bog’liq bo’lgan qo’shimcha xarajatlarni amalga oshirishga majbur 
bo’ladi. Bundan tashqari, investorlar foiz stavkasining (ko’tarilishini) kutib, ikkinchi 
chiqarilgan qarzga nisbatan qiziqish bildirmaslik ehtimoli ham yerda bor; 
2) qimmatli qog’ozlar bo’yicha to’lanadigan foizlarni uzluksiz ravishda qayta 
ko’rib borish. Bu holda yuqorida keltirilgan barcha muammolar hal qilinadi. Hisob-
kitob asosi sifatida, odatda, mamlakatdagi banklararo kreditlar bo’yicha foiz 

---

214 
stavkasidan foydalaniladi. Biroq bunday qarzlar juda katta kamchilikka ega, ya’ni 
qarzdor o’z xarajatlarini rejalashtirish imkoniyaga ega bo’lmaydi. 
8) 
Qarz chiqarilgan paytda belgilangan (o’rnatilgan) qarzni qaytarish