O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

mablag’larni jalb qilish muddatiga ko’ra
: 

qisqa muddatli (bir yilgacha qaytarish muddati bilan); 

o’rta muddatli (bir yildan besh yilgacha); 

uzoq muddatli (besh yil va undan yuqori). 
Qisqa muddatli qarzlardan byudjet daromadlarining kelib tushishi va 
xarajatlarini amalga oshirishdagi qisqa muddatli uzilishlarni moliyalashtirish 
uchun foydalaniladi. Odatda, bunday maqsadlar uchun veksellar chiqariladi. 
Italiyada g’aznachilik veksellari 3, 6, 12 oylik muddatlarda, Yaponiyada – 60 kunlik, 
Buyuk Britaniyada – 91 kunlik muddatlarda chiqariladi. G’aznachilik veksellari 
muddatlarda ikki yilgacha bo’lgan Germaniya bundan mustasnodir. 
Ba’zi bir mamlakatlarda nisbatan uzoq muddatlar uchun mablag’larni jalb 
qilishda g’aznachilik notalaridan foydalaniladi va ular veksellarga nisbatan 
kamroq tarqalgandir. Italiyada bunday g’aznachilik notalari 2-3 yillik qaytarilish 
muddati bilan, AQSh da – bir yildan o’n yilgacha qaytarilish muddatlarida 
chiqariladi. Uzoq muddatlar uchun mablag’larni jalb qilish, odatda, obligatsiyalar 
yordamida amalga oshiriladi. 
5)
Qarz majburiyatlari ta’minlanganligiga qarab
: 

garovli; 

garovsiz bo’ladi 
Garovli obligatsiyalar mutlaq yoki aniq mulk bilan ta’minlanadi. Xorijning 
rivojlangan mamlakatlarida tez-tez mahalliy hokimiyat organlari tomonidan 
bunday obligatsiyalar muomalaga chiqariladi. Garovsiz obliga-tsiyalarda aniq bir 
narsa ta’minlanmaydi: uning ta’minlanish asosi bo’lib davlatning yoki mahalliy 
hokimiyat organlarining jami mulki hisoblanadi. Markaziy boshqaruv organlari, 
odatda, garovsiz obligatsiyalarni muomalaga chiqarishadi. Ularning ishonchliligi 
juda yuqori bo’lganligi uchun ular qo’shimcha kafolatga ehtiyoj sezmaydi. 
6)
To’lanadigan daromadning xarakteri bo’yicha
: 

---

213 

yutuqli qarz majburiyatlari; 

foizli qarz majburiyatlari; 

nol kuponli qarz majburiyatlari. 
Yutuqli obligatsiyalar bo’yicha daromadlarning to’lanishi lotareyalar 
asosida amalga oshiriladi. Bu obligatsiyalar katta talabga ega emas. Chunki 
investorlar tasodifga tayanib emas, balki barqaror daromad olishga intiladilar. 
Yutuq olishni istaganlar esa lotareya chiptalari sotib olishni ixtiyor etadilar. Bu 
turdagi qarz majburiyatlarining asosiysi foizli obligatsiyalar bo’lib, ular bo’yicha 
daromad kuponlar asosida yilda bir, ikki yoki to’rt marta to’lanadi. Investorlarning 
ko’pchiligi ana shunday qarz majburiyatla-rini ma’qul ko’rishadi. 
Davlatning qisqa muddatli qarz instrumentlari kuponlarga ega emas. Ular 
nominalidan chegirmalash asosida sotiladi va nominal bo’yicha sotib olinadi. 
Ayrim uzoq muddatli qarz majburiyatlari ham kuponlarga ega bo’lmasligi 
mumkin. Ular bo’yicha barcha daromadlar asosiy qarzning summasi bilan 
birgalikda to’lanadi. Xuddi qisqa muddatli obligatsiyalar singari ular ham 
nominalidan chegirmalash orqali sotiladi va nominali bo’yicha sotib olinadi. 
Amaliyotda bunday obligatsiyalar nol kuponli obligatsiyalar nomini olgan.