O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

3. Aksiyadorlik daromadliligi va aksiyadorlik kapitali daromadligi 
o‘rtasidagi farq 
Muayyan vaqt (chorak, yil, bir necha yil) oralig‘ida aksiyadorlarni, eng 
umumiy tarzda yoki eng avvalo, nima qiziqtiradi, deb o‘ylaysiz? Ha, balli, to‘g‘ri 
topdingiz: ularni, eng avvalo, shu davr oralig‘ida kompaniya faoliyati qanchalik 
muvaffaqiyatli bo‘lganligi qiziqtiradi. Shu bilan birga, bu jarayonda ular nimani 
istaydilar, degan navbatdagi savolga nima deb javob bergan bo‘lur edingiz? 
Qoyil, bu savolning javobini ham to‘g‘ri topa oldingiz: haqiqatdan ham ular, eng 
avvalo, bitta narsani, ya’ni shaxsiy boyliklari shu davrda qancha ko‘payganini 
116
Nisbatan yaqinda AQShning bir necha korporatsiyalari tomonidan kompaniya faoliyati samaradorligini baholash uchun 
yangi mezon qabul qilindi. U 
iqtisodiy qo‘shilgan qiymat
(EVA – economic value added) deb nomlandi. Ushbu mezon Stern 
Stewart & Co kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan. Uning asosiy afzalligi shundaki, mazkur ko‘rsatkich aniqlanayotganda 
kompaniyaning o‘z kapitalidan foydalanishdagi vaqt xarajatlari hisobga olinadi. 

---

426 
bilishni istaydilar. Bu savolga, o‘z navbatida, endi qanday javob beramiz? Ya’ni, 
muayyan davrda aksiyadorlar boyliklarining qanchaga ko‘payganligini qanday 
qilib aniqlash mumkin? Bu savol oldingi savollarimizga nisbatan, biroz bo‘lsa-
da, murakkabroq savol-a? Shu bois, Sizni hadeb qiynayvermasdan, unga o‘zimiz 
javob berib qo‘ya qolaylik. Mana uning javobi: buning uchun ma’lum vaqt 
oralig‘ida ular investitsiya qilgan kapital bo‘yicha daromadlilik stavkasini 
hisoblab chiqish (topish) kerak. Bu maqsadga erishish uchun biz quyidagi 
tenglamadan foydalanishimiz mumkin: 
 
r 
 
= 
Davr oxiriga 
aksiyaning narxi