O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

2. Moliyaviy rejalashtirish modelini yaratish 
Moliyaviy rejalar, odatda, miqdoriy modellarda aks ettiriladi. Bu modellar 
qisman yoki to‘liqligicha firmaning moliyaviy hisobotlaridagi ma’lumotlar 
asosida yaratiladi. Misolda ko‘rsatish uchun bundan oldin biz moliyaviy rejalarini 
tahlil qilgan xuddi o‘sha gipotetik kompaniya, ya’ni “XYZ” korporatsiyasi uchun 
yillik moliyaviy reja tuzishni taklif etamiz. Aytaylik, “XYZ” bu 10 yil avval 
tashkil etilgan kompaniya bo‘lib, u iste’mol mollari ishlab chiqarish va sotish 

---

437 
bilan shug‘ullanadi. Endi faraz qilaylik, moliyaviy hisobot – bu kompaniya 
to‘g‘risida Sizning ixtiyoringizda bo‘lgan yagona ma’lumot manbai. Shunday 
qilib, keyingi yilga reja ishlab chiqish kerak. Eng oson usul quyidagilardan iborat: 
keyingi yilga sotuv hajmi bo‘yicha prognoz tuzish va moliyaviy natijalar 
to‘g‘risidagi hisobot va balansdagi qismlarning ko‘pchiligidagi qiymatlar o‘tgan 
yil darajasida qolishini taxmin qilish kerak. Bunday usul 
sotuvdan foizlar usuli 
(percent-of-sales-method) deb ataladi. Keling, bu usuldan qanday foydalanishni 
“XYZ” korporatsiyasi misolida ko‘rsatib beramiz. 
Dastlab o‘tgan yillar ma’lumotlarni sinchkovlik bilan tahlil qilib, sotuvlar 
hajmi (yalpi tushum)ga nisbatan o‘zgarishsiz qolgan moliyaviy natijalar 
to‘g‘risidagi hisobot va balansning elementlarini aniqlab olishimiz zarur. Bu 
bizga qaysi moddalarni oldindan ko‘zlangan kelgusi sotuvlar hajmi (yalpi 
tushum) asosida maksimal darajadagi aniqlik bilan prognozlashtirish, qaysilarini 
esa boshqa ko‘rsatkich asosida bashorat qilish mumkinligini bilib olish 
imkoniyatini yaratadi. Ko‘rib chiqilayotgan kompaniyaning hisobotlaridan 
ko‘rinib turibdiki, quyidagi moddalar sotuv lar hajmi (yalpi tushum)ga nisbatan 
o‘zgarishsiz qolgan: sotilgan mahsulot tannarxi, foizlar va soliqlar to‘lashdan 
oldingi foyda (EBIT) (asosiy faoliyatdan olingan daromad) va aktivlar. Foiz 
to‘lovlari (shaklidagi) xarajatlari, soliqlar, sof foyda va majburiyatlarning asosiy 
qismi (to‘lovlar uchun hisob varaqlardan tashqari) nisbati esa o‘zgargan. Buni 15-
jadvaldan ko‘rishimiz mumkin (navbatdagi betga qarang).