O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

byudjetni tsiklik balanslashtirish
”, ya’ni byudjet daromadlari va xarajatlarini 
iqtisodiy tsiklga moslashtirish nazariyasini taklif etdilar. Bu nazariyaga muvofiq 
iqtisodiy tanazzul paytida vujudga kelgan byudjet defitsitini davlat iqtisodiy 
o’sish (ko’tarilish) davridagi ortiqchalar hisobidan qoplashi kerak. Ana shu 
tavsiyanomalarga rioya etgan holda bir necha kapitalistik mamlakatlarning 
hukumatlari tsiklik tartibga solishning maxsus pul fondlarini yaratdilar. Bu pul 
fondlarining mablag’lari iqtisodiyotning o’sishi (ko’tarilishi) davrida to’ldirilgan 
va ishlab chiqarishning iqtisodiy qisqarishi davrlarida esa ulardan foydalanilgan. 
Xo’jalikni rag’batlantirish va uni tartibga solish uchun davlat byudjetidan 
faolroq foydalanish borasidagi neokeynschilarning talablari “
tizilgan byudjet 
stabilizatorlari” nazariyasi
da o’z aksini yanada yaqqolroq topdi. Bu 
nazariyaning asosida “soliq stabilizatorlari” to’g’risidagi keynscha qarashlar 
yotgan edi. J.M.Keynsning fikricha, “soliq stabilizatorlari” tsiklik tebranishlarni 
tartibga solib, ularni biroz yumshatib va ularda ma’lum bir o’zgaruvchanlikni 
ta’minlab, avtomatik tarzda amal qilishi kerak edi. Neokeynschilar uni 
“boshqariluvchan stabilizatorlar” bilan, ya’ni yangi iqtisodiy sharoitlarga 
muvofiq ravishda davlatning doimo o’zgarib turadigan soliq tadbirlari bilan 
to’ldiradilar. 
Yangi mumtoz nazariyalar
. Ikkinchi Jahon urushidan keyingi yillarda 
yangikeynschilarning nazariyalari bilan bir qatorda davlat tomonidan tartibga 
solishni cheklash orqali erkin tadbirkorlik g’oyalarini targ’ib qiluvchi yangi 
mumtoz nazariyalar ham jonlandi. Yangi mumtoz maktabning nazariyotchilari 

---

323 
(AQShda R.Slou, J.Kenrik; Buyuk Britaniyada – A.Robbins, J.Mid) iqtisodiyotga 
davlatning aralashmasligi asosiy printsipini himoya qilib, bir vaqtning o’zida 
maorif va fanga sarf qilinadigan xarajatlar salmog’ini oshirish orqali ularning 
tarkibiy tuzilmasini o’zgartirib, davlat xarajatlari umumiy hajmining 
qisqartirilishini yoqlab chiqdilar. Shuningdek, “inson kapitaliga investitsiyalar”ga 
alohida e’tibor qaratildi. Bir vaqtning o’zida, soliqlarning darajasini pasaytirish 
taklif etildi va defitsitsiz byudjetga erishilishi talab qilindi. 
Takror ishlab chiqarish sharoitlarining yomonlashuvi va inflyatsion 
tendentsiyalarning (oqimlarning) kuchayishi bilan iqtisodiy qiyinchiliklar uchun 
javobgarlik yuklatilgan keynschilik va yangi keynschilik qoidalarini tanqid qilish
ham kuchaya bordi. Ana shunday murakkab iqtisodiy vaziyatda yangi mumtoz 
maktabdan