8- ma’ruza. O’zbekiston respublikasidagi ijtimoiy o’zgarishlar reja

Nominal daromad – aholi tomonidan ma’lum vaqt oralig‘ida olingan daromadlarining 
pul ko‘rinishidagi miqdori. 
Ixtiyorida bo‘lgan daromad – shaxsiy iste’mol va jamg‘arma maqsadlarida 
foydalanish mumkin bo‘lgan daromad. 
Bu daromad nominal daromaddan soliqlar va majburiy 
to‘lovlar summasiga kam bo‘ladi. 
Real daromad – narx darajasi o‘zgarishini hisobga olib, aholining ixtiyorida bo‘lgan 
daromadga sotib olish mumkin bo‘lgan tovar va xizmatlar miqdori. 
YA’ni, real daromad 
aholining ixtiyorida bo‘lgan daromadning xarid quvvatini bildiradi.
 
Aholining nominal pul daromadlari turli manbalar hisobiga shakllanib, ulardan asosiylari 
quyidagilar hisoblanadi: 
a) ishlab chiqarish omillari hisobiga olinadigan daromad; 
b) davlat yordam dasturlari bo‘yicha to‘lov va imtiyozlar shaklidagi pul tushumlari; 
v) moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pud daromadlari. 
Respublikamizda 2008 yilda aholining nominal pul daromadlari 2007 yilga nisbatan 34,1 
foizga o‘sib, 22626,3 mlrd. so‘mni tashkil etdi. Aholining pul xarajatlari va jamg‘armalari esa 
tegishli ravishda 34,2 foizga o‘sib, 22240,7 mlrd. so‘mni tashkil etdi. 
Mamlakatimizdagi aholi pul daromadlari, xarajatlari va jamg‘armalarining keyingi 
yillardagi dinamikasi quyidagi jadval ma’lumotlari orqali tavsiflanadi (24.2-jadval).

24.2-jadval
O‘zbekistonda aholi pul daromadlari, xarajatlari va jamg‘armalarining dinamikasi 
(mlrd. so‘m) 
Ko‘rsatkichl
ar 
Yillar
2004 
2005 
2006
2007
2008 
Aholi pul 
daromadlari 
7634,
4 
9728,
6 
12954,
9 
16872,
7 
22626,
3 
Aholi pul 
xarajatlari va 
jamg‘armalari 
7561,
1 
9533,
0 
12680,
7 
16572,
8 
22240,
7 
Pul 
daromadlarining 
xarajatlardan farqi 
73,3 
195,6 
274,2 
299,9 
385,6 
Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari. 
Jadvaldan ko‘rinadiki, mamlakatimizda aholi pul daromadlari sezilarli darajada oshib 
bormoqda. Muvofiq ravishda aholining pul xarajatlari va jamg‘armalari ham o‘smoqda, biroq, bu 
o‘sish daromadlar o‘sishi darajasidan ortda qolishi sababli, aholi ixtiyoridagi pul qoldiqlari 
miqdori oshib bormoqda. Xususan, bu ko‘rsatkich 2008 yilda 2004 yildagiga nisbatan 5,3 
barobardan oshgan.
O‘zbekistonda aholi pul daromadlari va xarajatlari tarkibining tahlili shuni ko‘rsatadiki, 
daromadlarning ahamiyatli qismi mol-mulk, tadbirkorlik faoliyati va qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarini sotishdan olinmoqda (2008 yilda jami pul daromadlarining 49,9 foizni tashkil 
etgan) (24.3-jadval). Jami daromadlarning 33,3 foizi mehnatga haq to‘lash va korxonalardan 
olingan boshqa daromadlar hissasiga, 16,8 foiz ijtimoiy transfertlar hissasiga to‘g‘ri kelgan. 
2008 yilda aholining iste’mol sarflari 2007 yilga nisbatan 36,1 foizga o‘sib, 16613,8 mlrd. 
so‘mni tashkil etdi. Iste’mol sarflarining pul daromadlari umumiy hajmidagi ulushi 74,7 foizni 
tashkil qildi.
6
Каримов И.А. Ислоҳотлар ва инвестициялар бўйича идоралараро мувофиқлаштирувчи кенгаш йиғилишидаги маърузаси. 
«Халқ сўзи», 2000 йил 2 февраль. 

---

Aholi pul daromadlari qo‘shimcha o‘sishining omillari tahlili shuni ko‘rsatadiki, agar 2000 
yilda bu o‘sishning 20,8 foizi tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan va boshqa daromadlar hisobiga 
ta’minlangan bo‘lsa, 2007 yilga kelib bu manzara butunlay o‘zgardi: pul daromadlari qo‘shimcha 
o‘sishining 13,4 foizi mehnatga haq to‘lash, 9,9 foizi tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan va 
boshqa daromadlar, 4 foizi ijtimoiy transfertlar hisobiga ro‘y berdi (24.1-diagramma).