Dilnavoz Yusupova

-ish
, orttirma nisbat yasovchi 
-t
qo‗shimchalari)ning 
mavjudligini misollar bilan dalillashi; 
–
turkiy tilning fonetik xususiyati qofiyadosh so‗zlar uchun fors tiliga nisbatan 
qulayligini asoslab berishi bilan bog‗liq holatlarda ko‗rinadi.
Alisher Navoiyning arab tili lug‗atshunosligiga bag‗ishlangan asari «Sab‘at abhur» 
deb ataladi.
19
Asarda yuzta fe‘l deyilgani holda 99 ta fe‘l keltirilgan. Ehtimol, kotib asarni ko‗chirish jarayonida bir fe‘lni tushirib 
qoldirgan bo‗lsa kerak. 

---

252 
Asarning 
«Sab’at abhur» – «Yetti dengiz»
deb atalishiga sabab arab 
lug‗atshunosligiga mansub yetti kitobning mazkur asar uchun manba bo‗lganligidir. Ular 
quyidagilar:
1)
 
Javhariyning 
«
Sahoh
»
 izohli lug‘ati; 
2)
 
Sog‘oniyning 
«
Takmila
»
 lug‘ati; 
3)
 
Zamaxshariyning 
«
Kashshof
»
 
(
Qur’on tafsiriga oid
)
 asari; 
4-5
)
Ibn Hojibning grammatikaga oid 
«
Mufassal
»
 
(
ikkita muqaddima va sharhlari
) 
asari; 
6
) «
G‘aroyib ul-hadis
»
 – hadis so‘zlariga tuzilgan lug‘atlar;
7
)
turli mualliflar devon, risola va boshqa asarlarning sharhlari. Ular shartli 
ravishda 
«Zavoyid» nomi bilan atalgan.

Diniy va tasavvufiy asarlari 
 
«Arba’in» (Qirq hadis)
– hadislarning she‘riy tarjimasi bo‗lib, 886 (milodiy 1486)-
yili yaratilgan. Shoir Payg‗ambarimiz (s.a.v.)ning hadislarini avval arab tilida beradi va 
uning tarjimasini she‘riy usulda taqdim etadi. Asar jami 40 hadis sharhini o‗z ichiga oladi, 
uning umumiy hajmi 108 baytdan iborat.
«Vaqfiya»
asari 1481 – 1482-yillar oralig‗ida yaratilgan bo‗lib, Navoiyning davlat 
arbobi sifatidagi faoliyati, vaqf qildirgan yerlari, qurdirgan binolari haqida ma‘lumot 
beradi. Asarning asosiy qismini shartli ravishda ikki qismga bo‗lish mumkin: 
1. Navoiyning Sulton Husayn Boyqaro saroyidagi davlat arbobi sifatidagi faoliyati 
aks etgan o‘rinlar.
2. Navoiyning xayriya ishlari va vaqf qildirgan mulk, yerlari; vaqfiya joylardagi 
idora usuli, xizmat uchun belgilangan lavozimlar, tayin etilgan maosh, o‘rnatilgan tartib-
qoidalar bayoni.
Asarda Navoiyning mamlakat obodligi va el-yurt farovonligiga doir muhim fikrlari 
ham o‗z ifodasini topgan.

---

253 
Alisher Navoiyning