Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

 
Суғурта (кафолат) заҳирасидан
таъминотда юзага келиши мумкин 
бўлган узилишлар ѐки кўзда тутилмаган ҳолатларда фойдаланиш 
мўлжалланади. Кўпинча суғурта заҳирасининг миқдори жорий заҳира 
нормасининг 50% миқдорида белгиланади ҳамда қуйидаги формула асосида 
ҳисобланади: 
З
стр
қ М
ўр
х (Т
1
Қ Т
2
Қ Т
3
Қ Т
4
) 
Бу ерда: 
Т
1 
– материални юклаш учун кетадиган вақт; 
Т
2 
– материаллар йўлда бўладиган вақт; 
Т
3 
– материалларни омборга қабул қилиш вақти; 
Т
4 
– материалларни фойдаланишга тайѐрлаш вақти. 
Суғурта заҳираси омборда жорий заҳира билан биргаликда сақланади 
ҳамда ундан умуман фарқ қилмасада, алоҳида ҳисобга олинади ва фақат 
корхона раҳбариятининг рухсати билангина сарфланади. 
Тайѐрлов (технологик) заҳирасидан
хом ашѐ ва материалларни ишлаб 
чиқаришга киритиш учун тайѐр ҳолга келтиришда фойдаланилади. Бундай 
заҳиралар ишлаб чиқаришнинг ўзига хос хусусиятлари ва технологияларига 
эга бўлган корхоналардагина яратилади. Бундай корхоналар қаторига ѐғ-мой 
комбинати, ѐғочни қайта ишлаш корхонаси кабиларни киритиш мумкин. 

---

Мазкур ҳолларда тайѐрлов заҳираси миқдори тайѐрлов технологияси ва 
операцияларига мос ҳолда нормага солинади. 
Мавсумий заҳиралар
асосан учта сабабга кўра юзага келади: 
биринчидан, хом ашѐ тайѐрлашнинг мавсумийлиги; иккинчидан, уни 
истеъмол қилишнинг мавсумийлиги; учинчидан, материалларни етказиб 
беришнинг мавсумийлиги. Мавсумий заҳиралар ҳажми худди жорий 
заҳиралар ҳажми каби, ўртача бир суткада истеъмол қилиш ва мавсумий 
заҳиралар яратилиши лозим бўлган вақтга асосан аниқланади. 
Ишлаб чиқариш заҳираларини нормалаштириш, ишлаб чиқаришда 
қўлланилувчи ҳар бир меҳнат предмети (хом ашѐ ва материаллар, ѐрдамчи 
материаллар ва бошқалар) учун алоҳида амалга оширилади ҳамда бу ўз 
навбатида ишлаб чиқариш заҳираларини яратишда айланма маблағларга 
бўлган эҳтиѐжни аниқлашга асос бўлиб хизмат қилади. 
Мисол.
Пойабзал ишлаб чиқарувчи корхонада (харажатлар сметасига 
кўра) 1 чорак учун180 минг сўм миқдордаги хом ашѐ ва асосий материал-
ларни 30 кунлик заҳира нормасида; 54 минг сўм миқдордаги ѐрдамчи 
материалларни 40 кун заҳира нормасида; 27 минг сўм миқдоридаги қадоқлаш 
ва ўров материалларидан 20 кун заҳира нормасида сарфлаш кўзда тутилган. 
Бундай шароитларда асосий воситалар нормативи (эҳтиѐжи) қуйидагича 
бўлади: 
Хом ашѐ ва асосий материаллар бўйича 
сўм
минг 
60
30
90
180

х
Қўшимча материаллар бўйича 
сўм
минг 
24
40
90
54

х
Қадоқлаш ва ўров материаллари бўйича 
сўм
минг 
6
20
90
27

х