Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

Биринчи босқичда
айланма маблағлар пул шаклидан моддий 
бойликларнинг ишлаб чиқариш заҳираларига айланади, яъни пул - товар (Д-
Т). 
Иккинчи босқич 
ишлаб чиқариш, яни маҳсулотни тайѐрлаш жараѐнини 
ўз ичига олади. Бу босқичда айланма маблағлар ва биринчи ўринда айланма 
фодлар тугалланмаган ишлаб чиқариш ва ярим тайѐр маҳсулотлар ҳолига 
келтирилиб, товар шаклини олади (Т). 
Учинчи босқичда 
айланма маблағлар товар маҳсулоти шаклида муома-
лага киритилиб, сотилади ва яна пул шаклини олади (Т-П). 
Шу тариқа айланма маблағлар барча босқичлардан ўтиб, тўлиқ 
айланишни амалга оширишини қуйидаги тарзда акс эттириш мумкин: 
1-босқич - пул-товар (П-Т); 

---

2-босқич - ишлаб чиқариш (И.Ч); 
3-босқич - товар-пул (Т-П). 
Шуни қайд қилиб ўтиш муҳимки, корхонанинг айланма маблағлари бир 
вақтнинг ўзида учала босқичда ҳам пул маблағлари, ишлаб чиқариш 
заҳиралари, тугалланмаган ишлаб чиқариш, ярим тайѐр ва тайѐр маҳсулотлар 
кўринишида мавжуд бўлиши мумкин. Корхонанинг айланма маблағлари 
ҳаракати маълум бир иқтисодий қонунлар асосида ишлаши ҳамда улардан 
ишлаб чиқариш ва такрор ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида оқилона 
фойдаланишни кўзда тутиши ҳам муҳим аҳамият касб этади. Бу қонунлардан 
ва айланма маблағлардан фойдаланиш қоидаларидан четга чиқиш айланма 
маблағларнинг етишмаслигига ѐки самарадорликнинг пасайишига олиб 
келиши мумкин. 
 
8.3. Айланма маблағларни нормалаштириш 
Шаклланиш манбаига кўра, айланма маблағлар хусусий ва қарзга 
олинган турларга бўлинади. 
Хусусий айланма маблағлар
доимо корхона ихтиѐрида бўлиб, хусусий 
ресурслар, асосан фойда ҳисобига шаклланади. Корхонанинг хусусий
айланма маблағлари қаторига иш ҳақи бўйича қарзлар, таъминотчилар ѐки 
ҳамкорлар қарзлари, буюртмачиларнинг тайѐрланган маҳсулот учун тўлаган 
пуллари кабиларни киритиш мумкин. Бу маблағлар хусусий маблағларга 
тенглаштирилган маблағлар ѐки корхонанинг барқарор пассивлари деб 
аталади.