Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

Мутлақ озод қилиш
корхонанинг айланма маблағларга бўлган 
эҳтиѐжини камайтиришни тавсифлайди ҳамда мавжуд ресурслардан рацио-
нал фойдаланишга оид турли ташкилий-техник чора-тадбирлар ҳисобига 
амалга оширилади. 

---

Мисол.
Корхона айланма маблағларининг ўртача миқдори 2000 йилда 
100 млн сўмни ташкил қилади. 2001 йилда ишлаб чиқариш ҳажмини 
ўзгартирмаган ҳолда 90 млн сўм миқдорида эҳтиѐж режалаштирилмоқда. Бу 
ҳолда асосий воситаларнинг мутлақ озод қилиниши 10 млн сўмни ташкил 
қилади. 
Нисбий озод қилиш
айланма маблағлари ҳажмининг ўзгариши ҳамда 
сотилган маҳсулот ҳажмининг ўзгаришини акс эттиради. Уни аниқлаш учун 
ҳисобот йилида айланма маблағларга эҳтиѐжни, маҳсулотни мазкур давр 
мобайнида сотиш бўйича ҳақиқий айланиш ҳамда ўтган даврдаги айланишни 
(кунларда) инобатга олган ҳолда ҳисоблаш зарур. Улар ўртасидаги фарқ озод 
қилинган воситалар миқдорини беради. 
Мисол.
Корхонада 1999 йилда сотилган маҳсулот қиймати 360 млн 
сўмни, 2000 йилда эса 400 млн сўмни ташкил қилган. Айланма маблағ-
ларнинг ўртача қолдиғи 1999 йилда 100 млн сўм, 2000 йилда эса 95 млн 
сўмни ташкил қилган. Айланиш муддати 1999 йилда 100 кун (100х360:360). 
2000 йилда айланма маблағларга эҳтиѐж 111 млн сўм (400х100:360). 1999 
йилда айланма маблағларнинг ўртача қолдиғи 95 млн сўмни ташкил 
қилганини ҳисобга оладиган бўлсак, воситаларнинг нисбий озод қилиниши 
16 млн сўмни (111 - 95) ташкил этади. 
 
Таянч иборалар 
Айланма маблағлар, айланма капитал, айланма ишлаб чиқариш фонд-
лари, муомала фондлари, заҳира, ички ишлаб чиқариш заҳиралари, ишлаб 
чиқариш заҳиралари, тугалланмаган ишлаб чиқариш ва корхонада тайѐр-
ланган ярим тайѐр маҳсулотлар, келгуси давр харажатлари, айланма ишлаб 
чиқариш фондларининг тузилмаси, хусусий айланма маблағлар, қарзга 
олинган айланма маблағлар, айланма маблағларни нормалаштириш, ишлаб 
чиқариш заҳираларини нормалаштириш, жорий заҳира, суғурта (кафолат) 
заҳираси, тайѐрлов (технологик) заҳираси, мавсумий заҳиралар, тугаллан-

---

маган ишлаб чиқаришни нормалаштириш, тайѐр маҳсулот қолдиқларини 
нормалаштириш, келгуси давр харажатларни нормалаштириш, айланиш 
коэффициенти, айланма маблағларни юкланиш коэффициенти, бир марта 
айланиш давомийлиги.