Мавзу: Машина деталларининг ейилишга таъсир қилувчи омиллар ва деталларнинг шикастланиш турлари

Мавзу: Машина деталларининг ейилишга таъсир қилувчи омиллар ва деталларнинг шикастланиш турлари
Режа:

1. 
   Абразив ейилишнинг асосий (фундаментал) қонунларини
   
2. 
   Толиқиб уваланиш
   
3. 
   Ёпишиб қолиш
   
4. 
   Едирилиш.
   
5. 
   Қайишқоқ деформацияланиш
   
6. 
   Емирилиш турлари
   

Жисмлар бир-бирига нисбатан ҳаракатланганда уларнинг ўзаро молекуляр таъсирлашуви оқибатида юзага келган қатлам бир ёки иккала ашёдан мустаҳкамроқ бўлганлиги сабабли чуқур уйилиш содир бўлади. Емирилиш жисмлардан бирининг ички қатламларида юз беради. Қайишқоқ ашёларнинг емирилган сиртлари ҳаракат йўналишида чўзилган чиқиб турувчи дўнгликлар ва ашёнинг ичи томон торайиб борувчи конуслар кўринишида бўлади. Ўйилган жойларга туташиб турувчи қисмлар кўп ёки кам даражада қайишқоқ деформацияланади. Юлинган ашё туташган сиртда қолади. Бу ишқаланиш натижасида ашёнинг кучиш сабабларидан биридир. Бунда қотишманинг айрим ташкил этувчилари бир-бирига ёпишиб қолиши, қолган ташкил этувчилари эса сурков ашёсига бориб тушиши ёки ишқаланиш соҳасидан чиқиб кетиши ҳам мумкин.

Абразив зарралар мой, чанг, тупроқда, гўза шохларида бўлади. Бу зарралар туташмадаги ишқаланувчи сиртларга турлича таъсир кўрсатади. Ишқаланувчи сиртлардан бири одатда юмшоқроқ ашёдан тайёрланганлиги сабабли қаттиқ зарра ишқаланувчи сиртлар орасида ҳаракатланганида юмшоқ асосга қадалиб, қаттиқрок деталнинг сиртини тирнайди. Масалан, баббитли подшипникларга тушган зарралар уларга ботиб киради ва валлар бўйинларини тирнайди.
Абразив зарралар қаттиқрок қотишмалардан ясалган сиртлар орасига, масалан, қўрғошинли бронза қуйилган подшипникларга тушганда қотишмага ботиб кира олмайди. Улар вал бўйни билан подшипник орасидан ўтиб, уларнинг сиртини тез емиради. Шунинг учун қўрғошинли бронзадан ясалган подшипникларни валга ўрнатишда баббитли подшипникларга қараганда 2 баравар катта тирқиш қолдирилади.
Ишқаланувчи деталлар орасига абразив зарраларнинг кириб қолиши марказлаштирилган усулда мойланадиган машиналарда айниқса кўп кузатилади. Ажралган металл зарралари мойга қўшилиб, туташмаларга боради ва бу ерда юмшоқроқ сирт билан ўзаро таъсирлашади. Ташқи муҳитдан кирган абразив зарралар билан ҳам шундай ҳодиса кузатилади.
Занжирли (гусеницали) тракторлар юриш қисмларининг деталлари, тупроқ қазийдиган машиналарнинг деталлари, ерга ишлов берувчи машиналарнинг иш органлари абразив зарралар таъсирида энг тез ейилади.
Проф. М.М. Хрушчов абразив ейилишнинг қуйидаги асосий (фундаментал) қонунларини таклиф этган:
1. Ўзгармас шароитда ейилиш қиймати ишқаланиш йўлига тўғри мутаносибдир:
(1.83)
2. Бошқа ўзгармас шароитларда ейилиш қиймати ишқаланиш тезлигига боғлиқ яъни ейилиш тезлиги ишқаланиш тезлигига тўғри мутаносибдир:
, (1.84)
бу ерда U - ейилиш қиймати, мм; Т—вақт, соат; с — мутаносиблик коэффициенти; р - юкланиш, кг; V — тезлик, м/с.
3. Бошқа ўзгармас шароитларда ейилиш қиймати меъёридаги юкланиш р қийматига тўғри мутаносибдир:
(1.85)
бу ерда S - ишқаланиш йўлининг узунлиги, м.
4. Техник жиҳатдан соф тобланмаган металларнинг ва юмшатилган пўлатларнинг нисбий ейилишга чидамлилиги уларнинг қаттиқлиги Н га тўғри мутаносибдир:

бу ерда е - мутаносиблик коэффициенти.