Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

биринчиси
- капитал қўйилмаларнинг қопланиш муддати ва даромадли-
лиги нуқтаи назаридан, энг мақбул вариант танлаш имкониятини яратувчи 
инвестицион лойиҳа самарадорлигини баҳолаш; 
иккинчиси
- мавжуд ишлаб чиқаришга ишлаб чиқариш кўрсаткич-
ларини яхшилаш мақсадида киритилувчи инвестициялар самарадорлигини 
баҳолаш (қўшимча маҳсулот ишлаб чиқариш, таннархни камайтириш, 
фойдани ошириш ва ҳоказо). 
Биринчи вазифанинг ечими
мос келувчи маркетинг тадқиқотларини 
амалга оширишни кўзда тутиб, бу тадқиқот давомида талаб ва ундан келиб 
чиқувчи таклиф, бозор сегментацияси, баҳони шакллантириш стратегияси, 
молиялаштириш манбалари ва бошқалар аниқланиши лозим. Инвестицион 
лойиҳани муқобиллик асосида танлагандан сўнг бирламчи-рухсат берувчи 
ҳужжатларни, техник ва бошқа қарорларни, жумладан, муҳандислик 
таъминоти, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бўйича чора-тадбирлар
тайѐрлашишлари амалга оширилади. 
Инвестицион лойиҳани тайѐрлаш ва шунга мос равишда инвестициялар 
самарадорлигини баҳолаш зарурати кўп ҳоларда янги корхона, цехлар қуриш 
ѐки мавжуд ишлаб чиқаришни қайта тиклаш ва кенгайтириш билан боғлиқ 
бўлади. Буларнинг барчаси нафақат маконда, яъни маълум бир ҳудудда, ер 
майдонида, балки вақтда амалга оширилиши сабабли, вақт муддати лойиҳани 
амалга ошириш, жумладан, корхонани ташкил қилиш (қайта тиклаш, 
кенгайтириш) ҳамда эксплуатация қилиш ва тугатиш муддатидан келиб 
чиққан ҳолда ҳисобланади. 

---

Инвестицион лойиҳаларнинг самарадорлигини баҳолашда қуйидагилар 
асосий кўрсаткич ҳисобланади: 
1) Соф дисконтланган даромад 
(СДД) - бутун ҳисобот даври учун 
жорий самаралар йиғиндисининг бошланғич қадамга келтирилган миқдори 
ѐки интеграл натижаларнинг интеграл харажатлардан ошиб кетиши. У 
қуйидаги формула асосида ҳисобланади: 









T
t
t
t
t
E
Х
Н
СДД
0
1
1
 
Бу ерда: 
Н
t 
– ҳисоб-китобларнинг t-қадамида эришилувчи натижалар; 
Х
t 
– худди шу қадамда амалга оширилувчи харажатлар; 
Т – ҳисоб-китобларнинг вақт муддати; 
Е - дисконт нормаси. 
Агар инвестицион лойиҳанинг СДД миқдори ижобий бўлса, у ҳолда 
лойиҳа самарали, яъни инвестиция маблағлари даражасининг қабул қилинган 
дисконт нормасини таъминловчи ҳисобланади. 
Харажатлар ва уларнинг натижалари миқдорини келтириш уларни 
дисконтлаш коэффициенти 
(d
t
) га кўпайтириш асосида амалга оширилиб, 
бунда қуйидаги формуладан фойдаланилади: 


t
t
Е
d


1
1
Бу ерда: 
t - натижаларни олиш (харажатларни амалга ошириш) давридан 
таққослаш давригача бўлган муддат бўлиб, йилларда ўлчанади.
Дисконт нормаси (Е) - бошқа инвесторлар ўз маблағларини худди шу 
турдаги лойиҳаларни амалга ошириш учун киритишга рози бўлувчи, 
капиталнинг даромадлилик коэффициенти (даромад миқдорининг капитал 
қўйилмаларга нисбати). 
Агар дисконт нормаси вақт давомида ўзгарадиган бўлса, дисконт 
коэффициенти (d
t
) қуйидаги формула асосида аниқланади: 

---



k
t
k
t
E
П
d



1
1
1
Бу ерда: 
Е
к
– k-йилдаги дисконт нормаси; 
t- ҳисобга олинувчи вақт муддати, йил. 
Инвестицион лойиҳаларнинг самарадорлик кўрсаткичларини аниқлашда 
маҳсулот ва истеъмол қилинувчи ресурсларнинг базис, башорат қилинувчи, 
жаҳон ва ҳисобий баҳоларидан фойдаланилади. 
2) Инвестицияларнинг даромадлилик индекси (ИД) - келтирилган 
самаранинг инвестициялар миқдорига (К) нисбати бўлиб, қуйидаги формула 
асосида аниқланади: 



