Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім беру уәзірлігі

«Ақсақалдар 
кеңесі» 
құрылған. «Ақсақалдар кеңесі» әрбiр үйге барып, олардың тұрмыс-
тіршiлiгiмен танысады, балаларының бос уақыттарында немен шұғылдана-
тынын үйренедi, олардың жүріс-тұрысын бақылайды.
Бұл ұйымдастырылып жатқан шаралардың барлығы өсіп келе жатқан 
ұрпақ тәрбиесінде ағаттық жіберiп алмау мақсатын көздейдi.

---

113 
Егер мектеп, семья, жұртшылық бірлесіп тәрбие жұмыстарын жүргізсе, 
онда тәрбиелiк ықпалдың күші әлдеқайда жоғары болады.
3.3.4. Семьядағы бала тәрбиесі. 
Баланы дұрыс тәрбиелеу бойынша әрбір ата-ана қоғам алдында жауап-кер. 
Ата-ана семья жағдайында баласын тек бағып, өсіріп қана қоймайды, оған жан-
жақты тәрбие де бepeдi.
Ең алдымен, семьяда баланың тіршілік әрекеті дұрыс ұйымдастырылуы 
керек. Егер бала өзi туып-өскен 
семьясында 
өмір сүрудің дұрыс жолына түс-
се, онда ол келешекте қағылмайды. Сондықтан баланың күн 
режимін 
жасап 
алу керек. Оған күнделiктi дене тәрбиесі, уақтында тамақтану, ұйқы, демалу, 
еңбек, ойын, сабаққа әзірлену т.б. кіреді. Бала еңбек пен демалысты ауыс-
тырып отыруы тиіс.
Ата-ана балаға Отан, Отанды сүю, оны қорғау, Отан алдындағы борыш 
деген түсінiктердi береді. Баланың Отанға деген махаббаты әке-шешесін, ту-
ған-туысқандарын, дос-жолдастарын, туып өскен жерiн, мектебiн сүюден 
басталады. Сондықтан ата-ана баласының жүрегіне үлкен махаббаты ұялата 
алуы керек. Оның үшін семьяда баланы үлкендердi құрметтеуге; туысқанда-
рын танып білуге; көршi-қолаңмен, үлкендермен сәлемдесуге; қажет жағдай-
да тіптi қолғабыс етуге; оқытушыларын құрметтеуге; үйiн, мектебiн ең қаси-
етті жер деп ұғынуға үйрету керек. Өзi жасайтын жерiнің тарихын, ұлағатты 
адамдарын, қызықты оқиғаларын айтып беру арқылы да баланың, туған жер-ге 
деген сүйiспеншілiгiн оятуға болады. Сондай-ақ, тәрбие процесінде бала-ның 
адамгершілік қасиеттерi де қалыптасады. Егер ата-ана баланың мінез-құлқын, 
іс-әрекетiн, қарым-қатынасын дұрыс жолға салып отырса, сонда ғана бала 
семьяда адамгершілік нормаларды игере алады. Сонымен бірге, әке-ше-шесiнің 
ұнамды өнегесінің де орны ерекше.
Баланың эстетикалық талғампаздығы да семьяда қалыптасады. Баланың 
кітап оқуына, музыка тыңдауына жағдай жасап беру керек. Кино, радио, те-
лехабарларды талғап көруге және есiтуге, оларды талдай алуға үйрету керек. 

---

114 
Киіну мәдениетi, мода туралы сұхбаттасып, жарасымды киiм киюге, әшекей-
рдi орынды тағуға үйрету де ата-ананың міндеті болып табылады.
Баланы семьяда еңбек етуге ерте баулу керек. Мысалы, өзiне-өзi қызмет 
ету, ата-анаға көмектесу, тамақ дайындау, үй күту т.б. Семьяның еңбек сал-ты, 
дәстүрлерi баланың келешек қоғамдық өміріндeгi орнын анықтауға зор ықпал 
жасайды.
Бала жеткiншектiк жасқа жеткеннен кейін жыныстық жетілуге бет ала-ды. 
Әке-шеше бұл кезде баланың досына, сырласына айналуы керек. Оған 
жыныстық, гигиеналық тәрбие бергенде, бiр-бiрiнен ұялмайтындай болсын. 
Сонда ғана ата-ана мен баланың ортасында өзара сенім пайда болады.
Ата-аналардың тағы да бір аса жауапты қызметтерінің бipi оқушылар-дың 
оқу іс-әрекетінің тиiмділігiн арттыру болып табылады. Алдымен ата-ана 
оқушы оқуы үшін қажетті материалдық базаны жасайды. Одан соң баласы-ның 
оқуға қабілетін, сабаққа қатысуын бақылайды. Үйде баланың оқу жұмы-сын 
басқарып, бақылап, көмектесіп отыру керек. Өз бетінше орындауға қина-латын 
сабақгарын байқап, пән оқытушыларына, класс жетекшiсiне хабарлау керек 
болады. Бұл мәселенi бiрлесе отырып шешкен абзал. Сабақта мұғалім-нің де 
оқушымен жеке жұмыс жүргізуіне оңай болады.
«Құс ұясында көргенiн iстейдi» демекші, бала өз үйiнде әке-шешесінің 
тәрбиесі, өнегесі арқылы азамат болып қалыптасады. Ал мектептің тәрбиесi, 
ортаның ықпалы алған тәрбиені беки түседi. Семья, мектеп, жұртшылық ын-
тымақтасып тәрбие жұмысын алып барғанда ғана, тәрбие нәтижелі болады.