Maxsus pedogogika 2016. indd

Chuqur  aqli  zaiflik.  Ularda  diqqat-e’tibor,  idrok  qilish 

xususiyatlari, xotira yo‘q. Harakat qilish xususiyatlari sust, si-

ydik, axlatlarini tuta olmaydilar. O‘zlarini boshqara olmaydilar 

va  yordamga  hamisha  muhtojdirlar.  Nutqda  asosiy  elemen-

tar muomalani kelishtira oladilar, harakatlari xaotik ravishda, 

qimirlab  ketish,  doimiy  qaltirash  xususiyatlari  mavjud.  Bun-

day insonlar oddiy harakatlarni bajara oladilar, tashqi yordam 

orqali  ovqat  eya  olishlari  ham  mumkin.  Ancha  og‘ir  ahvol-

dagi aqli zaiflar yig‘lash, kulish, atrofdagilarni tanishdan yiroq 

bo‘ladi. Diqqatlari yo‘q. Atrof-muhitga moslasha olmaydilar. 

Tashqi ko‘rinishlari ham aqli zaiflikdan yaqqol dalolat beradi. 

Eyish  mumkin  bo‘lgan  narsalarni  eyish  mumkin  bo‘lmagan 

narsalardan ajrata olmaydilar. O‘z-o‘ziga xizmat qilish kobili-

yati  yo‘q,  nutq  va  qo‘l  harakatlarini  tushunmaydilar.  Qahr, 

g‘azab affektlari ushraydi. O‘zlariga-o‘zlari zarar etkazish payi-

dan bo‘ladilar, ya’ni boshni devorga urish, qo‘l-oyoq barmoq-

larini tishlash shular jumlasidandir.

Ko‘pgina hollarda chuqur aqli zaiflikning sabablari tug‘ruq 

holatidagi patologiya, ona qornidaligida bola miyasiga etkazil-

gan zararlardir. Shuning uchun nevrologik buzilishlar kasalga 

ta’sir  qiladi.  Ba’zi  hollarda  o‘zini  bilmaslik,  ya’ni  epilepsik 

holatlar uchraydi. Rivojlanishda chuqur somatik poroklar ush-

raydi. Eshitish va ko‘rish qobiliyatining harakatlanish holatlari 

ham  uchrab  turadi.  Bunday  holatlar  o‘z-o‘zini  boshqara  ol-

maydigan bemorlarda ko‘proq uchraydi.

Shunday qilib, aqli zaiflik patologik holatlarning yig‘indisi 

bo‘lib, tug‘ruq paytida yoki umrining birinchi yillarida hodi-

sa-voqea tufayli sodir bo‘lgan holatlar sababchisidir. Bunday 

toifadagi insonlar ijtimoiy hayotga moslasha olmasliklari aniq 

bo‘lib, ular doimiy nazorat, ko‘mak ostida hayot kechiradilar.