|
O‘rtacha darajadagi aqli zaiflik. Bu kategoriyadagi insonlar-
da 3-5 yil aqliy rivojlanish orqada bo‘ladi. Tushunish qobiliyati
sekin rivojlanadi. To‘liq rivojlanish chegaralangan. Ko‘pincha
nutqiy nuqsonlar kuzatiladi. U uzuq-yuluq, tushunarsiz bo‘lib,
so‘z boyligi kam va ko‘p ishlatiladigan so‘zlardan iboratdir.
Statik funksiyalarda rivojlanish ancha sust bo‘ladi. Aniq
harakatlar va temp yo‘q, ular noo‘rin ishlatiladi, bemor sekin
yuguradi, sakrashga qobiliyati bo‘lmaydi. Motor etishmovchili-
gi 90-100 % darajada. Aqli zaiflar hatto o‘smirlik davrlarida
ham ancha qiyinchiliklar bilan biron-bir muayyan holatda tura
oladilar va bu holat ularda bir necha soniyagina davom etishi
mumkin.
Ba’zilarda harakatlanish organlari rivojlanmaganligi tu-
fayli harakatlar sust, noo‘rin, noqulay kechadi. Ba’zilarda esa
harakatlanish organlari juda tinib-tinchimas bo‘lib, ularning
harakatlari juda betartibligi bilan ajralib turadi.
O‘z-o‘ziga xizmat qilish qobiliyati rivojlanishi natijasida,
harakat organlarining ancha zaifligi sababli, ko‘pchilikda bar-
moqlarning ishlashi qiyinchiliklar tug‘diradi. Masalan: botin-
ka ipini bog‘lash, tugma qadash, lentalarni bog‘lash va h.k.
Ko‘pchilik bolalar umrlarining oxirigacha nazoratda yoki yor-
damga muhtoj, diqqatlari zaif bo‘lib qolishlari mumkin.
Ular jarayonlarga qiyinchilik bilan jalb qilinadilar va ko‘p
hollarda chalg‘ib ketadilar. E’tiborning sustligi olddagi maqsad-
ga erishishga yo‘l qo‘ymaydi. Shuning uchun har xil o‘yinlarda
ham betoqatlik tufayli qatnasha olmaydilar.
Aqli zaif bolalarda tasavvur qilish qobiliyati sust bo‘ladi.
Xotira va eslash, qabul qilish xususiyatlari yaxshi rivojlanmagan
bo‘ladi.
Bu toifadagi bolalarning ayrimlari mexanik xotira hiso-
biga maktab dasturini, ya’ni o‘qishni, yozishni, hisoblashni
o‘zlashtiradilar. Egallagan ko‘nikmalarini qiyinchilik bilan tad-
biq etadilar. Lekin, shu bilan birga, harakatchan, muloqotga
loyiq, atrof-muhitdagilar bilan muomala qila oladilar, ijtimoiy
mehnat bilan shug‘ullanishlari mumkin.
Bunday inson(variabel)lar testdan o‘tganda, yuqori ko‘rsat-
kichlarni namoyon qiladilar. Boshqa sharoitlarda ba’zilar odd-
iy muomalaga kirisha oladilar, ba’zilari esa faqat elementar
muomala-muloqotga, ya’ni eb-ichish, kiyinish, himoyalanish
ma’nosidagina vosita sifatida so‘zlashadilar. Ba’zilarida nutq
umuman rivojlanmagan bo‘lib, mimika, jestlar orqali mu-
omalaga kirishadilar.
Yosh bolalarning rivojlanishida oqsash bo‘lib, hayotga mo-
slashish uchun tarbiyaviy tadbirlar va tibbiy aralashuvlardan
foydalanish shart bo‘lib qoladi. Ayrim bunday bolalar mehri-
bon, ayrimlari agressiv, yana birlari qaysar, yolg‘onshi, dangasa
bo‘lib oladilar.
Ko‘pshilik bolalarda axloq normalariga to‘g‘ri kelmagan
hodisalarga moyillik tug‘ilganida, ulardan impulsiv harakatlarni
kutish mumkin.
Ba’zi bir bolalarda epilepsik tashlab yuborish hodisalari uchray-
di. Bu parez va paralich holatlariga ham olib kelishi mumkin.
Aqli zaiflik odatda qo‘l-oyoq barmoqlari, bosh, teri, tishlar,
ko‘z, quloq, ichki organlar rivojlanishida patologiyaga olib keli-
20
21
shi mumkin. Engil aqli zaiflik boshqa psixik kasalliklarga ham
olib keladi. Lekin nutqning rivojlanmaganligi bolani atrofdagi
kishilar yonida hamisha xijolatga solib turadi. Ko‘pgina aqli zaif
bolalar oddiy ishlarni nazorat ostida bajarishlari mumkin. Ular
ijtimoiy himoyaga muhtoj toifa hisoblanadi. Ular oila doirasida
ham himoyaga muhtojdirlar. Ayniqsa shunisi e’tiborga molikki,
qishloq xo‘jalik ishlari bilan shug‘ullanuvchilar orasida aqli zaif-
lar o‘zlarini yaxshi tutib, nazorat ostida mehnat qila oladilar.
Bu borada sog‘lom insonlar bilan aqli zaif insonlarning
birga yashashlari yaxshi natija beradi. Olim Rudolf Shtayner
tomonidan tashkil etilgan shunday uyushma (jamoa, lager)lar
bor va ular Angliya, Norvegiya, Germaniya kabi mamlakat-
larda faoliyat ko‘rsatadilar. Ular aqli zaif bolalarning sharoit-
larini yaxshilash uchun izlanishlar olib boradilar, bu boradagi
tajribalarini targ‘ib qiladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
